Nederlands Forum over Oude Radio´s
Onafhankelijk medium voor liefhebbers en verzamelaars van oude radio´s en gerelateerde zaken

 

 

Zenders / Omroepbanden / Programma's

Overzicht

 

 

 

Gaat DAB (Digital-Adio-Broadcasting) binnen 10 jaar de analoge FM vervangen? Of loopt het zo'n vaart niet?

DAB (Digital Adio Broadcasting) en DRM (Digital Radio Mondial) zijn twee verschillende systemen. Voor DAB is een deel van de TV-band III, circa 220 MHz, toegewezen, terwijl DRM plaatsvindt in de Midden- en Kortegolfbanden. Op de website van Nozema staat meer over deze technieken. DAB is in een aantal Europese landen al in bedrijf, waaronder in Nederland (Randstad). Ontvangers voor DAB zijn al op de markt.

DRM is pas in de ontwikkelingsfase. Er vinden wat testuitzendingen plaats, onder andere door Radio Nederland Wereldomroep, de BBC en RTL-Luxemburg. Commerciële ontvangers zijn er nog niet. In Elektuur stond vorige maand een zelfbouwontwerp voor een DRM-ontvanger. Eigenlijk een voorzetapparaatje dat voor de decodering gebruik maakt van een pc met speciale software. Meer informatie over DRM op de "DRM-radio software site". 

In het buitenland waar de DAB-netten al zijn uitgerold (o.a. België) schijnt de belangstelling erg tegen te vallen. De luisteraars willen meer dan alleen een paar radiostations die via de FM bijna net zo goed zijn te ontvangen. En het ontbreken van die content schijnt het struikelblok te zijn. We moeten maar afwachten hoe groot het succes van DAB gaat worden en hoe snel een landelijk dekkend net wordt gerealiseerd. Want zoals altijd is het een geldkwestie. Meermaals zijn in het verleden technologische ontwikkelingen gestrand. Denk maar aan High Definition TV en PAL Plus. Nooit van de grond gekomen. De eerste jaren zal analoge FM nog wel blijven bestaan, net als analoge AM. En als het ophoudt verzinnen we toch zelf een manier om van oude radio's te blijven genieten. 

Ed van der Weele

Hoe beter de ontvangstcondities, des te hoger de te decoderen bitrate is, c.q. hoe beter het geluid klinkt. Goede ontvangst geeft een geluid wat vergelijkbaar is met een moderne MP3 weergave op 128 kilobit per seconde. Dit komt dus aardig in de buurt van FM kwaliteit. Mijn voorspelling is dat dit systeem binnen 10 jaar een deel van de middengolf toegewezen krijgt. De radio's die het kunnen ontvangen zijn er al.

De analoge radio's zullen waarschijnlijk gewoon blijven werken, zij het dat ze op het toegewezen bandgebied alleen nog "faxgeluiden" zullen ontvangen.

Wouter Nieuwlaat

Je krijgt dan inderdaad stereoweergave op de AM in FM-kwaliteit. Op de FM zie ik dat nog niet gebeuren, vanwege het beperkte bereik van deze golfband. Dit in tegenstelling tot AM, KG en LG. Vooral om grote afstanden te overbruggen zijn er in begin van de radiotechniek de KG en MG bij gekomen. Juist de kortegolf (4,95 en 26,11 Mhz) met een golflengte tussen 60 en 11,5 meter bereikt de andere kant van de aardbol. De wereldomroep maakt daar o.m. gebruik van. Portable radio's zijn er al volop. Maar audiosets e.d. niet, omdat er landelijk niet regulier wordt uitgezonden. 

Frank Cornelissen

Onderstaand een foto van de middengolfzenders die in Flevoland staan.

(foto: Edwin)

Beide masten zijn even groot, 196 meter. Ze zenden het programma uit van Radio 747AM uit, zoals de naam al zegt op 747 kHz / 402 meter, MG (de vroegere Hilversum I) en het programma uit van Radio 10 Gold op 1008 kHz / 298 meter MG, de vroegere Hilversum II frequentie dus. Beide masten worden voor beide frequenties gebruikt. Ze worden in fase aangestuurd waardoor er een patroon ontstaat in de vorm van een ellips richting ZO. De antenne masten zijn eigenlijk open dipolen, met de voeding halverwege de mast. De mast wordt gebruikt voor 747 kHz en de draden er omheen voor 1008 kHz. Immers de 1008 kHz is korter van golflengte (298 m) en dus heb je een kortere antenne nodig. De phasing en aarding van de antenne gebeurt aan de voet van de antenne, waar het phasing netwerk in de "huisjes" gemonteerd zijn. 

Meer informatie over deze zenders kun je vinden onder http://www.waniewski.de/id235.htm .

Edwin, Ruud, Jan Verdijk, Jan de Vries 

De FM-band ligt tussen de 87,50 en de 108,00 MHz. In Rusland is er ook een FM-band tussen 65,90 et 74,00 MHz. Enkele radiostations in de Moskou zijn Love Radio (66,02 MHz), Radio Rossii reg (66,44 MHz), Radio Maksimum (66,86MHz) Radio Mayak (67,22MHz), Avtoradio (68,00 MHz). Enkel in Oost Europa gebruikt men nog een spreiding van 0,05 MHz. Voorbeeld in Armenië is RFI te Erevan gelegen op 102,25 MHz.

Steve

De FM band is in de jaren veertig officieel vastgelegd rond de huidige frequentie. Rond 1940 had je in de USA al FM radio's die op een veel lagere frequentie werkten, ergens rond de 40 MHz. De internationale vastlegging van FM vond in 1948 plaats. Toen de gehele band van 87,5 tot 108 MHz voor omroepuitzendingen vastgelegd.

In de USA werd hij vanaf het begin ook helemaal gebruikt. Hier moet je dus op letten bij het dateren. Want als het een toestel voor export naar de VS betreft, kan hij dus uit de jaren vijftig zijn en toch FM tot 108 MHz hebben. In Europa was het bovenste deel van de band (boven de 100) eerst gereserveerd voor mobiele diensten, en in Duitsland was de verkoop van radio's met volledige FM verboden. Dat bleef zo tot 1964, toen werd de band tot 104 MHz vrijgegeven voor omroep. De band werd in Europa pas rond 1980 volledig gebruikt voor omroep (WAARC conferentie 1979), maar ontvangers die tot 108 MHz lopen waren vanaf ongeveer 1970 plenty op de markt. De Philips B5X43A uit 1964 had trouwens de hele band ook al.

Voor het dateren geldt dus:
FM tot 100 MHz: Radio uit Europa, 1950-1963
FM tot 104 MHz: Radio uit Europa, 1964-1980.
FM tot 108 MHz: Radio uit Europa na 1964 of voor Amerikaanse markt, vanaf 1948.

Technische gegevens geven in feite een veel nauwkeuriger datering. Maar de FM-gegevens kunnen wel een eerste indruk geven, of andere gegevens bevestigen.

Gerard Tel

FM is al echt oud, zeker in de Verenigde Staten. Zie onderstaande Philco 42-355 uit 1942 staan, met FM. 

 

(foto: Otto Tuil)

De oude Amerikaanse FM band werkte op een veel lagere frequentie dan de huidige FM omroepband, zo tussen de 35 en 45 Mhz. Om zo'n radio dus te laten spelen op FM moet je een "converter" of voormengtrap ervoor schakelen, als een soort "2e net kastje" dus. Civiel gebruik van die frequentieband is niet meer mogelijk i.v.m. signalen luchtvaartverkeer.

Wouter Nieuwlaat

 

(scan: Otto Tuil)

Op het web wel voorbeelden te vinden van dergelijke converters. Zie bovenstaand schema.. Maar er zal toch niet zoveel op te horen zijn, omdat het nog de oude FM band (42-49 MHz) is. Wat leesvoer over die band vind je op http://www.geocities.com/CapeCanaveral/9178/radios/fm45.html. 

Otto Tuil

Piet Blaas, Rob H, Hans Roemen, Jan Snijders, Herman Wolters, Wouter Nieuwlaat

Over de populariteit van kortegolf heeft Gerard Tel op zijn site een artikeltje geschreven. Het is nog niet helemaal af, maar misschien zijn er nog mensen die nuttige informatie of aanvullingen hiervoor hebben.

Gerard Tel

Jeroen M. Visser, Jan Verdijk

Ik luister wel eens op de lange golf. Het blijkt dat de ontvangstkwaliteit per radio nogal verschilt. Bij (minder goed functionerende) radio's, zonder ferriet antenne en zonder een goede draadantenne is de ontvangst slecht. Bij transistorradio's, die allemaal zijn uitgerust met een ferrietantenne zijn de resultaten ook erg verschillend.
Echter de Philips B6X23A en Philips B6X43A hebben een werkelijk prima ontvangst op de LG. Aan de hand van de lijst met radiostations kwam ik tot de volgende resultaten:

153 kHz  1961 m Deutschlandfunk
162 kHz  1852 m France Inter
177 kHz  1695 m Deutschlandradio Berlin
183 kHz  1639 m Europe 1
198 kHz  1515 m BBC Radio 4
216 kHz  1389 m Radio Monte Carlo
234 kHz  1282 m RTL
243 kHz  1235 m Dansk Radio 1
252 kHz  1190 m  Radio Alger International
261 kHz  1149 m  Radio Rossii
270 kHz  1111 m Cesky rozhlas 1

Ik moet erbij zeggen dat de laatste twee zenders vaag te horen zijn, en daar is ook alles mee gezegd. En na 23.00 uur ging de stekker eruit bij die twee zenders (volgens de lijst klopt dat inderdaad met Radio Rossii, maar die Tjechische zender zou eigenlijk nog een uurtje langer in de lucht moeten zijn). France Inter komt zeer luid en duidelijk uit de luidsprekers, gevolgd door RTL. BBC Radio 4 is ook duidelijk te ontvangen, maar er zit een nare zoem of brom doorheen. Het gekke is dat op de radio's die erg slecht presteren op de LG alleen maar diezelfde zoemtoon te horen is op dezelfde frequentie. Het blijkt dus (gelukkig) toch erg mee te vallen, maar het is wel afhankelijk van de conditie van de radio (en misschien ook wel van de toegepaste techniek).

Piet Blaas

Het is ook mijn ervaring dat er forse verschillen zijn tussen de prestaties van de verschillende radio's. Sommige radio's van 50 jaar oud laten meer zenders horen dan moderne transistorradio's. Zelfs geavanceerde wereldontvangers als de Grundig Satellit 3400 en de Sony ICF-SW77 doen het soms slechter dan een standaard buizenradio.

Ed van der Weele

De "nieuwste" buizenradio's blijken het overigens beter te doen dan de oudere. De Radiobell laat nog steeds niet veel bijzonders horen op de LG. Op de KG doet hij het beter. Teleurstellend is ook de prestatie van de Nordmende Futura Spectra op de LG. Maar daar staat tegenover dat het geluid op de FM erg mooi is en in stereo.
De Grundig Satelit 500 doet het op de LG ook eigenlijk wel prima. De Sony ICF-SW7600 stelt erg teleur. De Telefunken Partner International 101 doet het daarentegen weer prima. Maar zoals eerder opgemerkt, de beide Philips plano's van 1962 en 1964 spannen de kroon. 

Piet Blaas

Ik heb vastgesteld dat bij ferrietantennes nog wel wat winst valt te behalen door de spoelen op de ferrietstaaf wat te verschuiven. Meestal zijn die spoelen geborgd met een klodder was. Even verwarmen met een föhn of de soldeerbout er een tijdje onderhouden en je kunt de spoelen zonder problemen verschuiven. Door het handeffect telkens even testen wat het resultaat is als je je vingers er vanaf hebt getrokken. Sommige radio's hebben een metalen ring naast de spoel op de ferrietstaaf zitten. Door deze te verschuiven wordt de afregeling ingesteld.
Veel radio's hebben op de langegolf vaak minder afregelmogelijkheden dan op de middengolf, of hebben gecombineerde LG/MG spoelen. Hier zul je een compromis moeten sluiten.

Ed van der Weele

De locatie zal ook meespelen. In Oost-Souburg (vlak bij Vlissingen) is de langegolf ontvangst geen probleem. Ik denk, dat de ontvangstomstandigheden zo vlak aan zee voor LG een stuk gunstiger zijn. Ik ontvang de zenders van genoemde lijst best redelijk tot goed. 

Alco Bouwense

Bij de ontvangst op LG, MG en KG spelen omgevingsfactoren inderdaad een grote rol, zoals;

Een radio met alleen een aansluiting voor een draadantenne werkt het best als de draadantenne zo hoog en vrij mogelijk wordt opgehangen (goed geïsoleerd zoals vroeger werd gedaan met porseleinen "eitjes") en een echte aardleiding (aardpen tot in het grondwater). Al die factoren kunnen het verschil uitmaken.
Bij gebruik van een binnenantenne (ferriet of raam) speelt ook de hoeveelheid betonijzer in de woning een rol. Experimenteren met de antenne en de aarde tot het beste resultaat wordt behaald is het enige dat je er aan kunt doen.

Maar met een draad van circa 5 meter op het balkon of met de ingebouwde ferrietantenne die sommige van mijn radio's hebben ontvang ik toch nog wel iets. Overdag hoor ik de volgende stations: Deutschlandfunk, France Inter, Europe 1, BBC Radio 4 en RTL. Na zonsondergang komen daar Dansk Radio 1 en Radio Alger International bij.

Op 252 kHz zat voorheen een Britse popzender die op een eilandje in de Ierse zee stond. Die kon ik zo nu en dan ontvangen. Tegenwoordig is deze frequentie in gebruik door RTE, de Ierse publieke omroep. De meeste van deze stations zijn te ontvangen, maar daar is ook alles mee gezegd. Door de storing en ruis is het niet aangenaam om naar te luisteren. France Inter en BBC R4 zijn de enige die redelijk ruisvrij zijn.

Ed van der Weele

Dat is eenvoudig: 300.000 gedeeld door het aantal meters geeft de frequentie in KiloHertz. Dus 298 meter werkt op een frequentie van ca. 1007 KHz.

Henk Roovers

Wij hebben het hier steeds over (oude)radio's in alle kleuren en smaken. Toch is de ene zender de andere niet. Met een aantal foto's wil ik proberen meer duidelijkheid te geven. In het verleden is mij opgevallen, dat sommige rechtuitontvangers bij bepaalde zenders een vervormd geluid produceren. De superheterodyne-ontvangers hadden er minder of geen last van. Ik vond het wél een beetje vreemd. Zal wel iets met de modulatie te maken hebben, dacht ik.

Het is een bekend feit, dat de eenvoudige rechtuitontvangers (roosterstroomdetectie of anodedetectie) niet de beste geluidskwaliteit onder alle omstandigheden kunnen leveren. Dat is in de boeken na te lezen. Een gewone diode voor de MF-detectie geeft nog de beste resultaten, maar vereist wel wat meer HF-spanning. Mijn ontvanger was één van het type 'anodedetectie' met een variabele kathodeweerstand om het werkpunt dicht (of op) het afknijppunt te zetten. Om het verhaal kort te maken, de afstelling was iets te ver in het negatieve roosterspanningbereik geraakt. Hierdoor worden de zwakke signalen gewoon "genegeerd". Ook al is een zender met voldoende sterkte te ontvangen, dan nog valt het signaal waarbij de 100% modulatie is, buiten de detectie. Dat is de verklaring waarom alléén zenders met maximale modulatiediepte vervormd overkomen.
Nu wilde ik het fijne er van weten en heb het 'modulatiegedrag' van verscheidene MG-zenders nader bekeken.
De absolute kampioen in het 'overmoduleren' is: RTL-radio (Duitstalig) op 1440 kHz. Zie de beeldschermfoto hiernaast.

De tweede plaats gaat naar de Franstalige RTL op 234 kHz, deze zit altijd tegen de 100% aan, soms overheen. Ik heb geleerd, dat overmodulatie uit den boze is en een ongewenst stoorspectrum veroorzaakt. Een jaar geleden hoorde Radio 747 op 747 kHz ook in dit rijtje thuis. Op dit moment kan ik echter niets abnormaals constateren.

Op 183 kHz zit nog een Franstalige zender (Europe 1) met een vreselijke modulatie. Maar van overmodulatie is geen sprake. De modulatie is op zo'n 90% begrensd, d.w.z. het gemiddeld geluidsniveau is kunstmatig opgetild, vandaar het opdringerige geluid. (Beide foto's geven de situatie in december 2002 weer).

(foto's: Wolfgang Holtman)

Nog even de technische details: het hf-signaal is aan de anode van de laatste MG-trap van een SABA 453GWK ontnomen en met een digitale camera gefotografeerd. Manuele instelling f= 2.8 bij 1/60 sec. Tijdbasis scoop: +- 1,5 ms/div vrijlopend. De opnames zijn overdag gemaakt om de invloed van de ruimtegolf uit te sluiten.

Buiten het feit dat ook nog bijna 100% gemoduleerd wordt, zijn de lage tonen aan de zenderzijde ook nog afgenomen. Hierdoor blijft er meer ruimte over voor het middengebied met als gevolg dat de AM zenders nog eens extra hard klinken. Eindresultaat is dat oude AM radio's, zoals een Philips BX594 of BX600 een klankbeeld hebben als van een gewone telefoon, hard en nogal schel. 25 jaar geleden was dit nog anders. Ondanks het doffe AM klankkarakter klonk het geluid gewoon aangenaam vol. Bij sommige AM radio's heb ik in het tegenkoppelcircuit ingegrepen om wat meer lage tonen eruit te krijgen en zo hetzelfde geluidsbeeld eruit te krijgen als pakweg 25 jaar geleden. Bij FM heb ik het omgekeerde. Door het comprimeren van het geluid, met name bij popmuziek zenders, klinkt deze gewoonweg te hard en gaan de lage tonen binnen het fysiologische gebied van de volumeregelaar al vervormen, terwijl dit normaal gesproken even buiten het fysiologische gebied is. Een oplossing is na de FM detectie een verzwakker-netwerkje van een factor 3 in te bouwen. Door de audio compressie/limiter klinkt het stereo beeld ook wat onnatuurlijk, ofwel te ruimtelijk.

Ondanks dat je oude radio's perfect restaureert of repareert volgens fabrieksspecificaties zal deze tegenwoordig nooit meer klinken zoals in de tijd dat ze normaal gebruikt werden. Enige oplossing is een CD-speler o.i.d. aansluiten.

Wolfgang Holtmann, Kees van Dijke

Aanvullend m.b.t. de Zender Europe 1 het volgende. Zelfs de autoradio gaat over de kop als ik op LG "Europe 1" op 183 kHz selecteer. Deze zender moduleert tot 95% en regelt in de spraakpauzes de draaggolf sterk terug. Dat levert energiebesparing op. Raar, dat dit verschijnsel zich niet in Frankrijk voordoet. Dus zou het met de zendrichting samenhangen? Sinds kort heeft dhr. Jacob Roschy in het Radiomuseum.org een verklaring hiervoor gegeven, die ik dit forum niet wil onthouden.

 

De genoemde Franse zender op 183 kHz staat bij het Duitse stadje Saarlouis dicht bij de grens met Frankrijk. 6 kHz lager heb je de zender „Deutschlandradio“ ten noorden van Berlijn. Om storingen met dit station te minimaliseren heeft Europe 1 een richtantenne in gebruik die de zendenergie in de tegenovergestelde richting NO sterk vermindert. Dit wordt gedaan met vier zendmasten opgesteld in de as ZW-NO. De richtwerking wordt verkregen doordat deze masten (afstand onder elkaar lambda/4) op een bepaalde manier apart in fase en amplitude worden gevoed. Helaas is het geheel zeer afhankelijk van de frequentie. Strikt genomen is de verzwakking alleen optimaal voor de draaggolf 183 kHz. De beiden zijbanden erboven en eronder wijken te sterk af en worden daarom ook minder sterk onderdrukt. Met andere woorden: de bandbreedte is te smal. In schets rechts boven heb ik geprobeerd dit duidelijk te maken.

Bij de ontvangst van het station Europe 1 buiten de hoofdstraalrichting ontstaat meer of minder de indruk, de draaggolf is in verhouding met de zijbanden te zwak en de hogere tonen worden sterker gemoduleerd. In de meeste ontvangers is het geluid daarom niet aangenaam om naar te luisteren. Met Dank aan dhr Jacob Roschy. 

Het lijkt alsof de antennes zo in fase aangestuurd worden dat de onderzijband wat wordt onderdrukt, deze veroorzaakt immers de meeste storing op 177 kHz. Iets naar boven afstemmen op 184 of 185 kHz levert vaak minder vervorming op. Om dit te onderzoeken heb ik met mijn Spectrum-Analyzer (hp-8558B) onderstaande meting verricht.

scans en foto: Wolfgang Holtmann

 Zo te zien zijn deze gelijk. Wat wel opvalt is de verhouding in amplitude tussen de draaggolf en de zijbanden bij Europe 1 in vergelijking met de andere zenders. Het lijkt er alleen maar op als of de bandbreedte die deze zijbanden innemen groter is dan die van de andere zenders. Had Europe 1 niet de reeds aangehaalde verzwakking rond de draaggolf, was het signaal op het scherm torenhoog geweest.

De verklaring die dhr Roschy gaf lijkt wel te kloppen.

Opmerking: De scansnelheid had iets lager gemoeten wegens de smalle filters, maar dan had ik het niet meer kunnen fotograferen.

Wolfgang Holtmann

 

De verklaring klinkt als die van het verschijnsel selectieve fading op kortegolf. Door onderlinge versterking of uitdoving in de hogere
atmosfeer kan een kortegolfzender soms tijdelijk worden verzwakt, maar dat kan ook met alleen de draaggolf gebeuren. Het resultaat is tijdelijke vervorming, waar niets tegen te doen is. (Behalve misschien een productdetector of zoiets, waarbij in de radio
zelf een draaggolf wordt opgewekt).

Gerard Tel

Ja, die indruk kun je krijgen. Alleen dan constant. Er zijn dagen dan is het heel erg, soms minder. Ook reageren de ontvangers verschillend hierop. Het beste kan men een vergelijking in geluidskwaliteit met de andere Franse zender op 162 kHz maken. Al sinds geruime tijd wordt bij vele zenders de draaggolf in vermogen verandert, afhankelijk van de modulatie sterkte. Wij kennen dit onder het begrip DAM = Dynamic Amplitude Modulation. Een goed voorbeeld is BBC-World op 648 kHz. Maar zo bont als op de 183 kHz heb ik het nog niet gehoord. Daarom vind ik de gegeven verklaring ergens logisch.

Wolfgang Holtmann

Wat zit er achter de namen op die oude afstemschalen? Dat vraag ik me soms wel eens af, als ik aan het mijmeren ben, terwijl ik de wijzer van de schaal zo over de middengolf laat heen en weer laat zwaaien en allerlei moderne "troep" door de "antieke" luidspreker laat schallen. Ik doel dan op oude schalen van voor "Kopenhagen" of nog latere conferenties. Wat zouden de mensen vroeger voor programma's hebben kunnen horen?

Een heel klein venstertje in die tijd biedt "De Radiogids", van de VARA, van 10 februari 1940. Ik heb de pagina's van maandag 12 februari 1940 gescand. Hilversum I was bestemd voor de VARA, AVRO en VPRO. Hilversum II was voor de NCRV en de KRO. Op doordeweekse dagen was de ene dag voor de VARA op Hilversum I en NCRV op Hilversum II en de andere dag voor de AVRO op Hilversum I en KRO op Hilversum II. De VPRO was ook toen al een kleine omroep en die was meestal op Hilversum I te horen. Zo was de situatie in elk geval in februari 1940. Op maandag 12 februari was het de beurt aan de VARA op Hilversum I en de NCRV op Hilversum II (klik op plaatje voor vergroting).

 
Varagids-12feb40-1.jpg (231488 bytes) Varagids-12feb40-2.jpg (237671 bytes) Varagids-12feb40-3.jpg (224414 bytes) Varagids-12feb40-4.jpg (291549 bytes) Varagids-12feb40-5.jpg (358756 bytes) Varagids-12feb40-6.jpg (300758 bytes) Varagids-12feb40-7.jpg (308538 bytes)

(Afb,: Piet Blaas)

Maar het blijft niet alleen bij de Nederlandse zenders. Ook de buitenlandse radiozenders op de MG worden vermeld: Beromunster, Breslau, Brussel, Kalundborg, Sottens om er maar enkele te noemen. En de oorlog dringt zich ook al enigszins op: Berlijn 6.20 Frontberichten, 6.50 Militaire causerie.

Piet Blaas

Bladerend in een oude omroepgids van de NCRV, 5e jaargang nummer 45 van 9 november 1929 stel ik vast dat veel zenders toen nog werkten nog op de Lange Golf. Zo lees ik hier, Daventry 1553 M. (193 KC), Motala 1348 M., Londen 356 M. (842 KC), Radio Parijs 1725 M. (174 KC), Scheveningen radio 1071 M. (Zakelijke Omroep), Warschau 1411 M., Zelfs De Bilt had een eigen frequentie lees ik hier KNMI 1470 M., Huizen 1873 M. (160 KC), Hilversum vóór 6 uur 298 M.....Ná 6 uur 1071 M. (280 KC).

Thijs Bouma

Uitleg over allerlei artiesten en steden van de zenderschaal staat ook in een boek getiteld "Encyclopedie voor den Radio Luisteraar", waarvan ik de eerste druk uit 1939 en de tweede (ik geloof uit 1949) bezit. Een grappig boekje waar weinig in staat over de techniek van de radio, maar des te meer over allerlei missen, cantates, componisten, causeurs en steden en landen.

Zoals uit bovenstaande gids is te lezen worden de programma's soms onderbroken voor "het onderhoud van den zender...". Tja, zo'n apparaat moet natuurlijk ook zo nu en dan even worden vertroeteld met een stofdoek, een druppeltje olie en wat lieve woordjes door de radiotechnici. Maar wat men volgens mij in die tijd regelmatig deed was de boel stilleggen voor het doen van metingen. Er kon dan worden gecontroleerd of het kanaal wel voldoende (dwz., in overeenstemming met internationale afspraken) vrij werd gehouden, dan wel, dat zenders uit verre landen een te sterk signaal in de lucht gooiden (grote schoenen) of vanuit naastgelegen kanalen een te brede modulatie erop zetten. Als dat gebeurde werd zo'n land daar natuurlijk op aangesproken, omdat het voor storing in de nationale ontvangst kon zorgen.

In o.a. Indonesië worden de banden 60, 75, 90 en 120 meter gebruikt. Deze banden doen het echter pas redelijk indien de zon onder is. Deze banden worden vooral gebruikt door lokale radio zenders. De laatste tijd wordt er echter ook in Indonesië steeds meer de middengolf en FM gebruikt voor de lokale omroep. De centrale zenders die in Jakarta, Bandung en Makasar staan, gebruiken ook de normale korte golf zoals de 25, 31, 41 en 49 m banden.

H.H.Tan

De 75 meterband is voor Europa gereserveerd, maar dat zit op maar weinig toestellen. Ook de Wereldomroep heeft die nooit gebruikt. De sterkste zender daar is op 3995 kHz, de Deutche Welle, alleen 's avonds en na 24.00 uur in DRM (helaas). Overigens zijn er in de 60 meterband ook in Europa 's avonds zenders te horen uit met name Afrika. Zoals op 4835 kHz Mali (leuke muziek) en op 4845 kHz Mauritanië.

Ruud

De laatste dagen ben ik eens op zoek gegaan naar het werkelijke verschil, omdat ik de stelling "dat is nagenoeg hetzelfde" net iets te kort door de bocht vond. Eind 30-er jaren en in de 40-er jaren zijn er diverse toestellen op de markt gebracht die een ontvangstbereik van 13 - 580 mtr (doorlopend) hadden en daarmee zowel de Tropenband and de Visserijband konden ontvangen. Voor deze toestellen gaat de stellen "is nagenoeg hetzelfde" dan ook op.

Toch zit er een wezenlijk verschil in deze twee banden:
- Tropenband = 50 - 150 mtr
- Visserijband = 120 - 200 mtr

Deels overlappen deze banden elkaar, maar hetzelfde zijn zij zeker niet.

Paul Brouwer
 

 

(afbeeldingen: Ed van der Weele)

Hier informatie uit het MK Elektronisch Jaarboekje 1964. Wat nu precies onder de "Visserijband" wordt verstaan heb ik in mijn documentatie niet kunnen terugvinden. In het boekje "Spoelblokken" door Wim van Bussel wordt bij de afregeling van een der spoelblokken gesproken over 60 m. = 5 MHz en 143 m. = 2,1 MHz voor de visserijband. De benaming "Visserijband" is in elk geval onjuist *). Er bestond niet zoiets als een voor de vissersschepen gereserveerde frequentieband. Een aantal frequenties waren gereserveerd voor schip-naar-schip verkeer en een aantal frequenties waren gereserveerd voor schip-naar-wal verkeer. Of het schip een vracht-, passagiers-, vissers- of marineschip was maakte niet uit. Bij marineschepen was uiteraard wel een verschil tussen militaire frequenties en "burger"frequenties. Frequenties hoger dan 5 MHz werden echter ook gebruikt voor schip-naar-schip en schip-naar-wal verkeer.

Als je de websites bekijkt die gewijd zijn aan de voormalige kuststations als 'Scheveningen Radio', 'Norddeich Radio', 'Oostende Radio' enz. kan je meer informatie over het gebruik van de scheepsradio vinden. De termen "tropenband" en "visserijband" zijn slechts benamingen die een fabrikant aan zijn product gaf. Een relatie met de - toenmalige - werkelijkheid is er in feite niet.

Om een indruk te krijgen welke frequenties op dit moment worden gebruikt voor maritieme telefonie op de kortegolf en in de "visserijband" hier een link naar de U.S. Coast Guard. In de frequentielijsten is duidelijk te zien dat het om een beperkt aantal frequenties in afgebakende banden gaat: 2, 4, 6, 8, 12, 16, 18, 22 en 25 MHz. Ten opzichte van 50 jaar geleden is de indeling van de frequentiebanden niet heel veel veranderd. De aanduiding "visserijband" voor het gebied tussen 5 en 2 MHz is daarom onjuist.
In deze band zaten (en zitten) frequenties die worden gebruikt voor omroep, radiobakens, tijdsignalen, radiozendamateurs, telex- en facsimile, communicatie met vliegtuigen enzovoort.

Het meeste telefonieverkeer tussen schepen onderling, in de kustwateren meestal vissers, vond plaats op een aantal kanalen rond de 2 MHz. Hiervoor worden tegenwoordig de VHF marifoonkanalen rond 156 en 162 MHz gebruikt. De reikwijdte van deze VHF frequenties is beperkt tot de horizon doordat VHF frequenties zich net als licht voortplanten in een rechte lijn. Dit in tegenstelling tot de HF frequenties die met het aardoppervlak meebuigen en afhankelijk van condities in de ionosfeer worden gereflecteerd en dan zelfs op honderden kilometers afstand kunnen worden ontvangen.

Ed van der Weele

 

(afb.: Gerard Tel)

 


*) De aanduiding zou dan onjuist zijn als je ermee zou willen impliceren dat het verkeer van kleine schepen zich uitsluitend binnen die band afspeelt. Maar als aanduiding voor het voornaamste gebruik van de betreffende band kan de aanduiding zeker zinvol zijn. Zeker als je het hebt over het gebruik dat van de band wordt (of werd) gemaakt in Nederland. Ik denk dat tropische stations in Nederland slecht ontvangen konden worden en door het gebruik van vreemde talen op slechts erg weinig luisteraars konden rekenen.

Bovenstaand figuur is een sticker die geplakt was op een Ajax A25 scheepszendertje uit de jaren zeventig. Het geeft aan dat communicatie met dit schip steeds tussen de middengolf en de kortegolf in gebeurde. Dat kon je thuis beluisteren met een ontvanger die met de 180-50 m was uitgerust.

Ook is het logisch dat niet de hele kortegolf als visserijgolf werd aangeduid, zelfs met zeevaart-stukjes oplopend tot aan 25MHz. Immers, dat stuk van het spectrum werd ook, en misschien wel voornamelijk, voor beluisteren van omroep gebruikt, dus was het logischer om van "kortegolf omroepband" te spreken. Een en ander wordt nog geillustreerd met de schaal van de Pye 19D:


(afb.: Gerard Tel)


Link naar de radio voor de liefhebbers: http://www.cs.uu.nl/~gerard/RadioCorner/Sets/PyeT19D.htm .Op de visserijband MSW zijn alleen een paar trawler-kanalen aangegeven, en dus wordt die band maar van het zijschrift Trawler voorzien.

Gerard Tel

Als ik dit allemaal zo lees, begin ik hoe langer hoe meer de indruk te krijgen dat de kreten "Tropenband" en "Visserijband" helemaal niets met de feitelijke frequentie-indeling(en) te maken hebben en eigenlijk eerder 'termen' van commerciële aard zijn geweest.

Als ik mij gemakshalve even tot Philips beperk, werden er vroeger radio's gebouwd die op de KG een ontvangstbereik hadden van ± 13 - 51 mtr (al dan niet over meerdere golfgebieden). Daarnaast had je toestellen die op de KG een ontvangstbereik hadden van ± 13 - 150 mtr (de zogenaamde tropenradio) en toestellen met een aaneengesloten KG+MG ontvangstbereik van ± 13 - 585 mtr die vaak als KG + V + MG werden aangeduidt. Ik denk dat alleen en radiohandelaar uit die tijd hier nog een antwoord op zou kunnen geven.

Paul Brouwer

De term "Tropenband" is toch wel officieel omdat het hier gaat om stukjes frequentie spectrum gaat die officieel internationaal (ITU) zijn aangewezen als omroepband, met de restrictie dat ze alleen in de tropen gebruikt mogen worden. Tussen de tropenbanden ook een stukje "Europaband" van 3.9-4 Mhz, de zgn 75 meter band. Hierop zijn vooral 's avonds omroepzenders te horen zoals Deutche Welle op 3995 kHz. S Nachts in DRM. Mocht DRM een succes worden dan zouden deze Tropenbanden wel eens interessant kunnen worden, de vraag is dan of ze niet gewoon wereldwijd gebruikt kunnen worden.

Met Tropenband wordt strikt genomen natuurlijk alleen de stukjes omroepband bedoeld die voor exclusief gebruik in de tropen zijn. En niet het hele frequentiegebied. Zelf gaf ik al aan dat er ook een stukje van 100 kHz voor Europa is. Omroep is nu een maal het frequentie-gebruik dat de meeste mensen aanspreekt. Overigens is mij niet altijd even duidelijk welk gebruik van de HF band voor diensten noodzakelijk is nu vrijwel alles met V/UHF en sattelliet gaat. M.u.v. Omroep, Zendamateurs en Defensie. Naar mijn stellige overtuiging kunnen de stukken voor deze drie toepassingen flink worden uitgebreid, hetgeen de Omroep dan ook vaak maar op eigen gelegenheid doet. Neem de 40 meter band voor zendamateurs, wordt nu uitgebreid naar 7.1 Mhz en zit een stuk omroep in de weg.
De gebruikers onder 6.9 zijn veel makkelijker weg te krijgen dan omroep, en doe er dan meteen een flink stuk bij, minstens tot 6,6 (totale band wordt dan 6,6 - 7,0).

Ruud

In volgende boeken staat dit zeer goed uitgelegd: "WRTH" : World radio tv handbook -The directory of international broadcasting
Reference data for radio engineers - uitgegeven : ITT international

Ivan

Op mijn Philips BN381A (waar op de schaal expliciet "Visserijband" op staat) loopt deze Visserijband van 120 tot 200 mtr.
Het kan dus goed zijn, dat op diverse MG-ontvangers die vaak al bij ± 185 mtr begonnen een deel van die Visserijband te beluisteren was.

Paul Brouwer


De visserijband wordt nog steeds gebruikt voor o.a. radiotelefonie verkeer tussen schepen en tussen schepen en kuststations. Het verkeer met kuststations is tegenwoordig beperkt tot nood- spoed en veiligheidsverkeer. Het onderlinge schip-schip verkeer bestaat ook nog steeds. Niet dat je er veel aan hebt, want al deze communicatie wordt gepleegd in enkelzijband modulatie en dat kan dit toestel niet demoduleren. Het overgrote deel van de noordwest Europese kuststations, welke werden gebruikt voor het z.g. "openbaar verkeer", zeg maar telefoon en fax verkeer tussen schepen en de wal v.v. zijn opgeheven, omdat andere communicatie systemen het economisch gebruik niet meer rendabel maakten. Een aantal stations zijn echter gebleven of toegevoegd, alleen t.b.v. nood- spoed en veiligheidsverkeer. In Nederland is dit de kustwacht te Den Helder, die gebruik maakt van zowel VHF als MF frequenties, zie www.kustwacht.nl .

Einte

De visserijband werd gebruikt voor het onderlinge verkeer tussen schepen en voor verkeer met de kuststations zoals Scheveningen Radio, Ostenderadio en Norddeich Radio http://www.xs4all.nl/~vrijdagj/kuststations.htm .De kuststations bestaan al een aantal jaren niet meer en ook op de schepen wordt gebruik gemaakt van VHF (marifoon) en satellietverbindingen. Het beluisteren van de boeiende gesprekken tussen de vissers onderling of met het thuisfront, "Marietje heeft de mazelen en Opoe zo'n nare hoest", behoort dus tot het verleden. Als een zware storm over de Noordzee raasde heb ik overigens meermalen met rode oortjes tot diep in de nacht naar gesprekken geluisterd die wél mijn interesse hadden. Het zal nu dus erg stil zijn op de visserijband. Als ik goed heb bestaat er nog wel een bandje rond 160 meter dat door zendamateurs wordt gebruikt, maar daarover zullen zendamateurs wel meer weten te vertellen.

Ed van der Weele

(foto: Gerard Tel)

Op de foto een scheepszender (Ajax A25 Radiotelephone is de naam). Er zitten een stuk of tien kristallen in voor frequenties tussen 1900 en 2700 kHz, en er is nog een plekje over in de kristallenbak. Het zenden met dit apparaat gebeurt met gewone AM modulatie, dus dubbelzijdig. Ontvangen kan wel SSB, als tenminste de BFO werkt. 

Gerard Tel

(© Sparkmuseum)

Zo'n vonkzender wordt meestal uitgevoerd in combinatie met een afgestemde kring. Deze kring bestaat uit een spoel plus een condensator die in serie zijn geschakeld. Vlak nadat een vonk is doorgeslagen is de vonkbrug nog enigszins geleidend. Dit komt omdat de lucht ter plaatse is geïoniseerd. Op dat moment ontstaat een oscillatie in de afgestemde kring die gedurende korte tijd hoogfrequente energie kan afgeven. De HF energie die de vonkzender afgeeft bestaat dus eigenlijk uit kleine stootjes HF energie die in het ritme van de onderbreker worden afgegeven.

 

Op de foto hierboven zie je de proefopstelling van Heinrich Herz (eind 19e eeuw). Rechts de vonkzender, links de ontvanger. De afgestemde kring bestaat in beide gevallen uit twee metalen bollen (condensatoren) die via metalen draden (spoelen) met de vonkbrug zijn verbonden. Bij vonkzenders die op lagere frequenties werken, bijvoorbeeld middengolf, maakt men bij het afstemmen gebruik van een normale cilinderspoel in combinatie met een hoogspanningscondensator.

De "puls" bestaat in werkelijkheid uit een aantal trillingen waarvan de sterkte afneemt naar nul. Een z.g. gedempte trilling. Dit komt door de demping van de afgestemde kring. Deze demping bestaat uit de weerstand van de vonkbrug plus de kringverliezen inclusief de antenne-impedantie. Het rendement van de zender is het hoogst wanneer de weerstand van de vonkbrug grofweg gezegd gelijk is aan deze kringimpedantie. Bij een juist ontworpen vonkzender kun je de vonkbrug zo afstellen dat dit optimum wordt bereikt.

Je kunt natuurlijk wel zeggen dat een spectaculaire vonk met veel warmteontwikkeling altijd slecht is voor het rendement. Maar een klein miezerig vonkje hoeft niet perse het beste rendement of het hoogste vermogen op te leveren. De waarheid ligt tussen deze twee uitersten in.

Hiernaast wat principeschema's van historische vonkzenders en -ontvangers, ze berusten eigenlijk altijd op hetzelfde principe.

In de tijd van Hertz had je nog weinig last van andere zenders, zelfs Marconi was er nog niet aan begonnen. Dus het breedband systeem van zo'n oude vonkzender was geen probleem, zelfs wel handig omdat je bij ontvangst niet zo precies behoefde af te stemmen.

John Hupse

(© VERON)

Er is een Nederlandse frequentielijst van de NOZEMA .

Ed van der Weele

Terug naar de inhoudsopgave

(05-04-2010 )