Nederlands Forum over Oude Radio´s
Onafhankelijk medium voor liefhebbers en verzamelaars van oude radio´s en gerelateerde zaken

 

 

Potmeters

Overzicht

De potmeter doet het helemaal normaal. De extra pin is gewoon een aftakking op de koolbaan en zal dus alleen maar variëren t.o.v. de middelste aansluiting. De bedoeling van het gebruik van dit soort potmeters is dat de loudness regeling afhankelijk van de volume instelling is. Dit wordt gedaan door een serieschakeling van een weerstand en een condensator tussen de aftakking en massa te schakelen. Zo worden bij lage volumes de lagere frequenties opgehaald. Door met het kantelpunt van het RC-netwerk te spelen kun je zelf de kantelfrequentie bepalen. Het filtereffect zou bij elke volume instelling hetzelfde zijn als een filter aan een normale potmeter hangt.

Op de site van Kees van Dijke staat hierover een bijzonder goed artikel. 

Mark Schoenmakers

Tussen het bakeliet waar de aansluitcontacten opzitten en het metalen afdekkapje is een kleine ruimte, groot genoeg om in te spuiten zonder te hoeven boren. Echter met de Philips potmeters met een koolstof stiftje op de loper heb ik soms slechte ervaringen. Wanneer je deze namelijk reinigt met contact spray o.i.d., dan wordt de kwaal dikwijls nog veel erger. Beter is de potmeter te vervangen door een nieuwer (Philips-) exemplaar met een verzilverde loper, echter deze heeft meestal een extra tap i.p.v. twee. Hiervoor dient er dan wel een ander RC netwerkje (fysiologische sterkte regeling) omheen te worden gebouwd, maar de resultaten zijn wel uitstekend. Zie ook de loudness pagina op de site van Kees van Dijke.

Henk van den Broek, Kees van Dijke

Bij het behandelen van een krakende potmeter met een daartoe aangepast product is het probleem meestal direct opgelost, maar bij schuifpotmeters is dan het bezwaar dat ze vervolgens mechanisch niet meer goed werken; het schuiven verloopt meestal stug en haperend. Kent iemand daar een oplossing daarvoor?

Je zou de ijzertjes waarmee het behuizinkje vast zit aan het kunststof plaatje met de koolstofbanen kunnen verbuigen, om zo de potmeter aan de binnenzijde te ontdoen van grove vuiligheden, die met name de mechanische werking nadelig beïnvloeden. Daarna reinigen met contactspray, om tevens te smeren.

Joep Urlings

Misschien is grafietspray een optie? Uit de specificaties kan ik niet opmaken of het voldoende slijtvast is voor een potmeterkoolbaan. Om de juiste weerstand te verkrijgen zal je moeten experimenteren met de dikte en de breedte van de grafietlaag.

Vóór het repareren van de koolbaan moet eerst de oorzaak van het doorbranden worden vastgesteld en opgelost. Eén mogelijke oorzaak is een defecte koppelcondensator. 

Ed van der Weele

 

 

Je kunt proberen om het te repareren door de koolbaan schoon te maken en daarna met het dikste/zachtste potlood dat je kunt vinden, de krassen op koolbaan te bedekken. Over het algemeen helpt het echter maar even. Later heb ik dit ook wel eens gedaan met Graphit 33 spray. Dit ging wat beter, maar na drie maanden begon de potmeter weer te kraken.

Er zit dus niks ander op dan nieuwe of goede gebruikte potmeter met loudness aftakking te bemachtigen.

Anton Tan, Kees van Dijke

Wat ik ook ooit heb gedaan is om de loper iets te verbuigen zodat hij net buiten zijn oude groef loopt waardoor hij dan minder kraakt.

Anton Tan

De problemen doen zich vooral voor bij de Philips potmeters met een koolsof stiftje in de loper, alsook de zwarte bakelieten ondergrond waar de koolbaan en soldeerlippen op bevestigd zijn. Dit zijn vooral potmeters van de jaren '50. Deze is ook niet bij te buigen. Bij de latere Philips potmeters vanaf 1960 zijn er geen problemen. Deze hebben verzilverde verende lopers en een pertinax ondergrond. Ruim 45 jaar na dato heb ik nog steeds geen problemen mee gezien, behalve in zwart-wit TV's waar de contrastpotmeter wel eens plaatselijk doorgebrand is. Het bijbuigen van de loper is hierbij wel mogelijk, maar ik heb het nog nooit hoeven te doen.

Kees van Dijke

Een suggestie om de potmeter te herstellen is het werken met elektrisch geleidende lijm. 

J. van Schaik

Ook  ik heb wel eens met succes een gebruikte potmeter geopereerd. Natuurlijk moet ze niet totaal versleten zijn. Met een weggesleten koolbaan kun je niet veel meer aanvangen. Hooguit de loper een beetje verbuigen, zodat die in een ander spoor gaat lopen. Ook heb ik wel eens een tweedehands exemplaar uit een sloper gehaald. Met een analoge ohmmeter kun je prima zien welke bruikbaar is en welke sloop. Je hoeft dus zeker niet te wanhopen, er is veel materiaal geproduceerd destijds. Let wel op dat in dit geval de potmeter die je terugplaatst, logaritmisch is.

Nico den Haak

Ik heb laatst een jaren 65 gitaarversterker gerepareerd. De potmeters schoonmaken hoorde daar ook bij. Deze potmeters waren namelijk door een onverlaat rijkelijk besproeid met "contactspray", die een groene korst corrosie achter had gelaten. De potmeters waren van het merk "EGEN". Ik heb ze zorgvuldig gedemonteerd tot het kleinste onderdeel. De koolbaan heb in een potje met alcohol schoongemaakt. Er kwam een vette vieze drab af. Daarna heb ik de koolbaan met zuurvrije vaseline gesmeerd en de de boel weer gemonteerd. De potmeter werkte daarna naar behoren, kraakvrij,... en dat doen ze nu na een half jaar gebruik nog steeds.

Eric-Jan van Duijn

De potmeters met schakelaar worden nog steeds gemaakt door RadiOhm in Duitsland (helaas wel zonder aftakking). 

Importeur in Nederland is Clofis BV. Levert alleen aan bedrijven; zie voor een dealerlijst hun website.

Peter

(foto's: Mick Metselaar)

Omdat de potmeter van mijn Philips BX250U haperde, heb ik deze getracht te repareren. Ik dacht aanvankelijk dat schoonmaken van de sleepcontacten wel voldoende zou zijn, maar nadat ik het onderdeel weer in elkaar had gezet, bleek de oude kwaal nog steeds springlevend: een van sterkte wisselend en wegvallend geluid bij het opendraaien van de volumeregelaar. Bij doormeten met de multimeter werden tijdens draaien inderdaad allerlei waarden tussen nul tot oneindig gemeten in plaats van een mooi geleidelijk naar 500k oplopende waarde. Conclusie: versleten koolbaan dus.

Uit de "Tips en Trucks" van het Forum blijkt dat vervangen eigenlijk de beste optie is. Maar aangezien de komende beurs in Doorn nog wat ver weg is, heb ik het volgende gedaan: koolstiftje verwijderen, en in plaats daarvan een stukje koperdraad (massieve kern 2,5 kwadraat montagedraad) met een lengte van 3 mm (= volledige breedte van de koolbaan) op de loper gesoldeerd (zie de rechter twee foto's). Nu wordt de koolbaan dus over de gehele breedte benut, inclusief de nog niet versleten banen waar de oorspronkelijke loper niet overheen sleepte. Resultaat: een weer uitstekend werkende potmeter. Zo lang als het duurt natuurlijk want uiteindelijk zal de slijtage wel weer toeslaan.

 Mick Metselaar

 

De krakende potmeter. Smeren helpt niet dan maar vervangen. De potmeter is met een kort asje op het frame gemonteerd. Over die as zit een verlengstuk geschoven, welke as door het rubberblok die voor de potmeter op een subframepje gemonteerd zit steekt en waarop de volumeknop zit. Het rubberen blok is voor de schaalophanging.

Probleem is altijd de zeer beperkte ruimte om de moer op de potmeterdraad te krijgen wat eigenlijk alleen succesvol lukt door dat subframepje te demonteren en daarmee het schaalkoord etc., etc. en daar zie ik dan tegenop.

Andere werkwijze:
- de nieuwe potmeter insteken
- de moer over de as hangen en met één vinger aan de achterzijde van de potmeter behoeden het voor uit het gat vallen
- het opschuifstukje alvast plaatsen (de fixatie schroef kan nog niet vast want eerst moet de moer op potmeter) zodat de boel niet makkelijk "uit elkaar valt"
  en je opnieuw moet beginnen. Dan is de moeilijkheid, hoe krijg je die moer een klein stukje gedraaid en recht op de schroefdraad?
- steek een stukje isolatie kous, iets groter dan diameter draad, super recht afgeknipt over de potmeteras en druk licht. De moer zal nu tegen de schroefdraad
  gaan zitten en met enig beleid en één vinger (of draaien kous) pakt de moer en is het nu een kwestie van gewoon aandraaien. Het laatste stukje met steeksleuteltje.
- met een magnetisch gemaakte schroevendraaier het schroefje met ring zijdelings op opzetstukje plaatsen.

Met deze toch simpele methode is bij mij de geluksfactor "pakt ie hem of pakt ie hem niet" tot haast nul gereduceerd en de lange weg van complete demontage koord vermeden.

 Huub



(foto: Huub)

Zou ik altijd doen. Een beetje roestvrij maken met een klein stukje heel fijnkorrelig schuurpapier. Daarna met een dun kwastje een mooie klodder zuurvrije vaseline in de kleinste hoekjes wrijven. Niet te veel gebruiken, maar gebruik het vaseline ook een beetje als stofhapper en veeg daarna de overtollige vaseline mooi met een schoon "niet pluizig" doekje of een schone dunne kwast weg. Als je de middelste knop gebruikt zul je wel een verschil merken. Bij een Philips 525A en/of een Philips 525A doe ik dit overigens altijd. De (golflengte-)schakelaar die in dit type radio's zit, wil nogal eens moeilijk schakelen. De middelste knop van een Philips 525A bijvoorbeeld mist vaak het lipje. Dat het lipje weg is vaak het gevolg van het stugge schakelmechanisme wat deze radio's hebben.
Bij de Philips 638A zal de kantige knop overigens niet zo snel breken. Als je de beide schroefjes vaak moet vastzetten omdat ze losraken door het schakelen zo ik de "vaseline spuit" gaan hanteren, voor je de schroefje verder inslijt.

Jan Kootstra

Terug naar de inhoudsopgave

(16-05-2010 )