Materiaal / onderdelen / componenten

Overzicht  

 

Afstandsbussen "Dikke Film"-schakeling Ferriet Folie (op serviceluik) Giethars Holnietjes

Kapotte onderdelen Koper verkleuren Metaal Rubber (hard geworden) Schroeftonnetjes

• Afstandsbussen

• Hoe kom ik aan afstandsbussen van staal. Vermoedelijk dienen deze "gedraaid" te worden en zelf ontbreekt mij de apparatuur daarvoor. De bussen zijn rond, diameter 13 mm, lang 19 mm en precies in het midden van de bus een (doorlopend) gat met een diameter van 8 a 8,2 mm.

Bij de betere ijzerzaken heb je kant en klare afstandsbussen. De vraag is natuurlijk of zij wel de juiste lengte hebben. Recht zagen kan soms een probleem zijn. Daarvoor klem ik die pijp in een zaagmal. Zijn niet echt duur. En dan wat afveilen. Wanneer je een massief ijzeren staaf hebt, moet je een gaatje door het midden boren. Dat gaat prima als je de boor vast in de bankschroef zet, en busje in de boormachinekop.

Praxis heeft metalen gordijnroe van 13mm buiten diameter. Binnen is het ongeveer 10,5 mm. Het afzagen in een verstekbak gaat redelijk goed.

Otto Tuil, Anton Tan, Peter Lameijn

• "Dikke Film"-schakeling

(foto: Hans van Kampen)

• Een minibuizenradio'tje: over het rood omcirkelde onderdeel heb ik een vraag. Hij lijkt (qua materiaal) op een schijfcondensator maar er zitten vier aansluitingen aan, hij is ook heel plat. Nou wil het geval dat van een ander klein toestelletje dit onderdeel in tweeën is gebroken, is dit een onderdeel waar nog aan te komen is en waarvoor dient het?

Dit is een z.g. "dikke film" schakeling. Het gaat om een keramisch printplaatje waar niet alleen opgedampte weerstanden en condensatoren op zitten, maar eventueel ook nog andere onderdelen zoals miniatuur transistors en zelfs bandfilters op kunnen zijn aangebracht. Deze laatste onderdelen zijn meestal zichtbaar in de vorm van een bobbeltje. Als ie geheel vlak is dan beperkt het zich tot weerstanden en eventueel condensatoren. Die worden opgedampt, en zijn dus uiterst dun.

Het geheel wordt wel door een stevige isolatielaag beschermd, maar kan vrij gemakkelijk breken. Er is niet gemakkelijk aan te komen. Het ding lijkt mij te groot om alleen een paar weerstandjes te bevatten. Op z'n minst zitten er weerstanden plus condensatoren in.

Deze techniek is bedacht halverwege de jaren '50. Het bovenstaande toestel, met het gebroken exemplaar, is uit 1956. Vooral de Japanners hebben hier veel in geïnvesteerd. Philips zag voor consumenten toepassingen meer in hard-kartonnen miniatuur printplaten. Het wordt nog steeds toegepast, ook in combinatie met IC's etc. Het meest in professionele apparatuur en in de auto industrie.

Een apart verhaal is de toepassing in eindversterker trappen. Dit is ook in Japan ontwikkeld, hierbij wordt de dikke-film schakeling ingegoten in een meestal zwarte omhulling, met aan een kant een extra, van de schakeling geïsoleerde metalen plaat met bevestigingsgaten. Dit is uiteraard bedoeld om een goede koeling mogelijk te maken. Een bekend merk is Sanken. Ze worden daar niet meer nieuw. Het is een typisch jaren 70-80 product en is verdrongen door de monolithische versterkers in TO-3 behuizing. 

John Hupse

Het zijn de R's en C's tussen de stippellijn op de tekening hiernaast.  Het onderdeel is eventueel na te maken met miniatuur onderdeeltjes en een stukje geperforeerde printplaat. Wat je ook zou kunnen doen is om een klein printplaatje te maken met de aangegeven schakeling er op. Vervolgens een rode coating er overeen, en de schakeling is niet van origineel te onderscheiden. Zeker als je de componenten op de SMD mannier (de componenten zelf uiteraard niet SMD vanwege de spanning) op de achterkant van het printje zet, zodat je in het zicht tegen een mooi rood vlak aankijkt. John Hupse, Otto Tuil

(scan: John Hupse)

• Ferriet

• Wat is ferriet, is het kunstmatig gemaakt? En waarom wordt dit gebruikt om spoelen op te wikkelen? Antenne spoel bijvoorbeeld?

Ferriet is een keramisch materiaal met elektromagnetische eigenschappen. Het is m.a.w. een kunstmatig product dat in een oven wordt gebakken. Het wordt in de elektronica ingezet omwille van zijn magnetische eigenschappen. Meer uitleg op http://www.fair-rite.com/FaqFer.htm (zie ook de history-koppeling).

Beert

• Folie (op b.v. serviceluik)

• Aan de binnenkant van veel radiotoestellen is een dunne folie aangebracht met een bovenoppervlak dat er als aluminiumfolie (zilverpapier) uitziet. Aan de onderzijde ziet het uit als papier. Is dit materiaal nog te verkrijgen of is het een alternatief om aluminium huishoudfolie te gebruiken?

Vrij dikke aluminium (zelfklevende) folie kun je bij de installateur op rollen van diverse breedtes kopen. Als je stroken over elkaar heen plakt blijft het geheel "stroom" geleidend. De plaklaag is dus niet isolerend. Het is dus  "mooi strak" te krijgen in het toestel. Dit in vergelijking tot b.v. huishoudfolie. Echt zeer goed afschermende eigenschappen heeft huishoudfolie volgens de deskundigen trouwens niet. De drukkersfolie vind ik persoonlijk weer "teveel een ijzerplaat" in je radio.

Ben Dijkman

Ik heb dat materiaal zowel voor antenne- als voor afschermdoeleinden gebruikt zien worden. De keren dat ik het moest vervangen heb ik gewoon huishoudfolie en verdunde Bisonkit gebruikt. Je moet uiteraard voorzichtig werken en dan nog krijg je het niet echt mooi vlak maar zolang het binnen in de kast zit vind ik dat geen probleem.

Petrus Bitbyter

Het gezochte materiaal is "stanniol". Dat is echter niet makkelijk meer te koop; offsetplaat wordt als vervanger aanbevolen. Stanniol is nog wel leverbaar, echter de kostprijs is vrij hoog. Experimenteer dus gewoon met andere materialen, zo belangrijk is dit nu ook weer niet. De meeste drukkerijen hebben z.g. foliepapier in diverse kleuren op voorraad. Dit papier voldoet uitstekend als "grond c.q. aarde" -materiaal. Er bestaan zelfs diverse diktes. Dus even op zoek naar een drukkerij bij je in de buurt of een papierwarenhandel.

Gidi Verheijen, Claud

Diverse radio's in mijn bezit hebben beschadigde of ontbrekende afscherming van het serviceluik enz. Dit bestaat uit een wat dikker aluminiumfolie. Keukenfolie al eens geprobeerd, ook dubbel maar geen goed resultaat. Mijn kleinzoon van 5 maanden kwam met een oplossing. De babyvoeding zit verpakt in een stevige aluminium zak die opengeknipt en gereinigd een mooi vel afscherming oplevert.

Frans Hamer.

• Giethars

• Giethars van het merk Gedeo. Hecht het goed aan aan bakeliet? 

Eerste vraag is, waar voor wil je gebruiken. Indien je het wil gebruiken om elektronica onderdelen in te gieten, is het minder geschikt. Je hebt snel hardende giethars. Deze hardt in 30 minuten. Er komt wel veel warmte bij vrij, afhankelijk van de hoeveelheid hars. De temperatuur loopt soms op tot over de 90 graden. Deze is dus niet geschikt voor elektronica. Langzaam hardende giethars hardt in 12 tot 24 uur en wordt minder warm. Dit ligt meestal aan het type katalysator. Het "solid" type verdraagt hoge mechanische spanningen. Voor elektronica bestaan zachte types hars. Kijk eens bij Siba of 3M. Mijn ervaring is dat harsen over algemeen op bakeliet goed hechten. Een goed adres om alle soorten harsen te verkrijgen in Nederland is Permaco B.V Diedenweg 94, 6717KV Ede.

D.Bergsma

• Holnietjes

• Waar kan je nog holnietjes kopen waar bijvoorbeeld buisvoetjes mee vastgeklonken zijn. Je kan ze ook schroeven natuurlijk maar opnieuw klinken vind ik persoonlijk het mooist. Als ik het goed heb zijn de originele van koper.

Hoewel steeds meer vervangen door plastic, lijkt mij een metalen ballpointstift voor dit doel ook bruikbaar. Probeer het verder eens bij een schoenmaker/reparateur. In de leerindustrie worden deze dingen veelvuldig gebruikt. Het is natuurlijk financieel aantrekkelijker om de holnietjes bij een groothandel te kopen, voor een doos met 1.000 stuks ben je dan rond de € 15 kwijt. 

Leo Soeren, Henk Roovers

• Zelf maken aluminium holnietjes.

• Al een hele tijd ben ik op zoek naar de originele holnietjes waarmee een Philips typeplaatje op het blikken achterschot van bijvoorbeeld een 208U is bevestigd. De gaatjes in het Philips typeplaatje en achterschot zijn ca. 2.8 mm en de benodigde lengte is minimaal 3 mm. 

Ik plak normaalweg een typeplaatje met wat contactlijm en lijm dan ook nog 'halve' holnietjes (uitgeboord van een schrootchassis) in de lege gaten, zo dat ze cosmetisch het zaak in orde maken.

Pieter de Kock

Zijn adereindhulzen wellicht een alternatief voor holnietjes? Adereindhulzen worden toegepast om het uitrafelen van de koperaders van snoer te voorkomen zodat de klemverbinding in een kroonsteentje o.i.d. beter contact maakt. Ze zijn er voor 0.75, 1, 1.5 en 2.5 mm² draad.

Ed van der Weele

Popnagels met gewenste diameter kopen, kop met deel bus in bankschroef, doorzagen op gewenste lengte en pin eruit tikken met een stomp spijkertje. Je houdt dan a.h.w. een holnietje over al is de eindschacht recht. Buiten materiaal is wel meestal van aluminium, dus scheurt eerder.

Huub S.

Je zou het eens moeten proberen bij de fourniturenhandel voor schoenmakersbenodigdheden, daar hebben ze heel veel van dat spul, maar ook is een optie de gespecialiseerde ijzerwarenwinkel te proberen.

Herman Bossche

• Kapotte onderdelen (wat doe je er mee)

• Bij het repareren van radio's komt het natuurlijk vaak voor dat je kapotte onderdelen vervangt door goede. Wat doe je met kapotte onderdelen?

Onderdelen die ik uit een toestel haal bij een reparatie stop ik meestal in een zakje en doe dit in het toestel.

Wouter Nieuwlaat

Verzamelen en dingen weggooien gaat niet zo goed samen. Buisvoetjes kunnen altijd van pas komen. En afstemogen en ook sommige andere buizen kunnen nog wel geregenereerd worden. Dat is het proberen waard, immers: de buis is toch al stuk, dus er valt niets te verliezen.

Piet Blaas

Ik gooi bijna niets weg. De condensatoren zitten in een kokertje uit de tijd dat ik de radio's reviseer en ik voorzie ze van een nieuwe inhoud. De oude gooi ik dan wel weg. Pannenlappen die onder de 50% zijn de regenereer ik en ik heb menig buisje terug gebracht naar 100% emissie. Nu moet ik ook zeggen dat het niet bij alle werkt, maar ik kan menige buis weer gebruiken. Vooral de E442, E452 en de E462 van Philips lenen zich hier goed voor. Helaas, bij de eindpitten, de B443 en de C443 gaat het niet. Maar dan neem ik de voet en plaats er met een paar weerstandjes een DL93 in. Met een verloopvoet. Weggooien doe ik bijna nooit, want meestal heb je het na twee weken ineens weer nodig om er in combinatie weer wat anders van te maken. 

Philip van Apeldoorn

Wat echt niet meer te gebruiken is weggooien. Matige ogen kun je soms regenereren. Bij kapotte buizen zou ik eerst de voetjes er af slopen en dan weggooien; die voetjes komen altijd wel van pas. 

Achim

Wat de ogen betreft: die bewaar ik ook inderdaad. Al zijn ze zwak. Verder bewaar ik defecte buizen meestal ook.
Ik heb b.v. een defecte AZ1 staan die een gaasrooster heeft. Prachtig!

Ook een EM84, VT4C, Ebl1, QQE0312 (die is gelukkig nog goed) heb ik op die manier in het zicht staan. Mooi om naar te kijken vind ik! Een E446 o.i.d. zou ik b.v. nooit weg gooien!! Ik blijf het een prachtige buis vinden om naar te kijken. Heb ik haar dubbel (defect), zelfs dan zou ik er denk ik nog moeite mee om ze weg te gooien.

Auke Kieffer

• Koper verkleuren 

• Hoe kan ik verkleuring van koper (dat het donker wordt ) versnellen?

Neem een schoteltje met ammoniak, plaats het te verleuren koperonderdeeltje in de buurt en dek het geheel af met een doos of zo. En ziedaar na 15-30 minuten wachten heeft men het gewenste resultaat. Maar, als je het te lang laat liggen wordt het zwart. Echter, geen nood, het is maar een heel klein laagje. Dat poets je er zo weer af.

Maarten Gudde

Nadeel van bovenomschreven methode is dat het resultaat vaak niet al te best is (kans op lelijke vlekken is erg groot) en dat overige delen zoals hout en ander metaal er niet goed tegen kunnen. Een goede oplossing hiervoor is een product van de firma "Liberon", het heet "bronzen medaille" en het is o.a. verkrijgbaar bij Hobby Klok in Heemstede. Het middel bevat een zuur en nog wat chemische rommel die het metaal in zeer korte tijd (plusminus twee minuten) een schitterend bruin patina geven. blanke lak erover en klaar.

Wouter Nieuwlaat

• Bruineren, branden (gebrand koper).

(foto: Ramon Pool)

Vroeger werd koper wel "gebruineerd" of "gebrand", waardoor het een aanblik krijgt als op bovenstaande foto is te zien. Voorzichtig met poetsen, want als je het metaal gaat poetsen met koperpoets dan zou je zomaar eens een koperkleurige voorkant kunnen krijgen... 

Het luidsprekerrooster, behoort echter van z.g.n. "gebruineerd messing" te zijn. De oppervlakte heeft een behandeling ondergaan, waardoor het uiterlijk anders is dan het oorspronkelijke messing. In veel gevallen is dit door de tand des tijds geoxideerd, waardoor men het is gaan poetsen. Vandaar de koperkleur bij sommige exemplaren. Luidsprekers met het originele gebruineerde rooster zijn ook meer waard.

Dus nooit die mooie bruine coating wegpoetsen, maar voorzichtig mee omgaan. Er is in het verleden al zo veel verpoetst waardoor de originaliteit verloren is gegaan. Denk ook maar eens aan stationsnamenschalen. Op de volgende sites is e.e.a. te vinden over het bruineringsproces http://internet.bodycote.org/de/media/files/bruenieren-nl.pdf (pdf-file).

Bruineren van messing werd vroeger veel gedaan. Denk eens aan metalen beelden. Je ziet het ook wel bij de oude(hang) peterolielampen. (De sierhouder voor het keramische peterolie reservoir.) Er zit dan ook een soort lak laagje overheen. Stel dat je het zou willen poetsen moet je eerst door dat laagje heen poetsen. 

Ze noemen het ook wel branden, want het is namelijk ook mogelijk om met roomboter en een gasbrander het patina erop te "branden". De boter vergaat door de hitte, en vormt zuren. Die zuren doen het oxideerwerk. Zo branden is veel moeilijker dan met een chemisch product. Vlekkerig resultaat is vaak het gevolg.

Er zijn natuurlijk diverse methodes om te "bruneren". Onderstaand een beschrijving in het Engels:

A beautiful rich deep brown can be achieved on copper by using first the liver (correct name: Potassium Polysulphide) which is available from most chemical suppliers. It comes in the form of solid dry stones which are easily dissolved in water. One small stone, about the size of your smallest fingernail will be enough to mix a solution of 600 ml. Put this in a spray bottle and apply to the copper while consistently heating with a gas torch. Then gently rub down the surface with a wet scourer(schuursponsje) until you have an even light brown colour. Then reheat the surface, this time applying a weak ferric nitrate, this will richen, redden and darken the brown that you achieved with the liver, when you are happy with the colour, coat the surface with either a wax (floor wax is sufficient) or clearcoat.

Hier wordt dus duidelijk gebrand.

Ramon Pool, Ben Dijkman, Kees Koren, Wil Pfeifer, Wouter Nieuwlaat, Hans Opdencamp

• Metaal

(afb,: Erik van Kollenburg)

• Ik heb een oude luidspreker onderhanden, het stempeltje vermeld april 1931. Nu is er iets vreemds aan de hand met het metaal waarvan de drijver-unit gemaakt is. Dit lijkt een soort grijs gietijzer, maar het is langzaam-aan uit elkaar vallen. Het is alsof het al reeds gevallen is, in 1000 stukjes, waarna het weer helemaal aan elkaar gelijmd is, dit is echter niet het geval. Het zit vol met barsten, verpulvert gewoon langzaam. Wat zou hiervan de oorzaak kunnen zijn en hoe is dit proces te stoppen?

Dat onderdeel van het luidsprekersysteem is gemaakt van "zamac"; een zink/aluminiumlegering, waarvan bekend is, dat het vergaat. Dit zou kunnen gebeuren, omdat het zink zich waarschijnlijk opoffert t.o.v. aluminium. Om de luidspreker toch te kunnen blijven gebruiken zul je zo snel mogelijk een mal moet (laten) maken van wat je nu nog hebt en daarna met een harde kunststof of metaal
een afgietsel maken. Die kun je dan weer op maat maken zodat de luidspreker het weer doet.

Alco Bouwense, Hans van der Marel

In de Engelstalige Wikipedia staat hierover het volgende:

Zinc pest:

Zinc pest, (from German Zinkpest), is a destructive, intercrystalline corrosion process of zinc alloys of poor purity.

Zinc pest affects primarily die-cast zinc articles that were manufactured during the 1930s, 1940s, and early 1950s. In Germany, articles made from ZAMAK, a zinc alloy that also contains aluminum, magnesium, and copper, may be affected when produced during WWII and several years thereafter [1] Purer alloys were not available to the manufacturers as they were used for the war effort, or were just not on the market after the war. While impurities of the alloy seem to be the cause of the problem, environmental conditions such as warm humidity (greater than 65 %) may accelerate the process. Also, significant temperature changes can be damaging.

Affected objects may show surface irregularities such as blisters or pitting. They expand, buckle, tear, and in the end, crumble. The irreversible process will eventually destroy the object. Due to the expansion process, attached normal material may be damaged secondarily. Zinc pest is different from a superficial white oxidation process (“Weissrost”) that may affect some zinc articles.

Zinc pest is dreaded by collectors of old model trains, toys, or radios where the zinc die-cast process was used. Valuable items are rendered worthless but for their residual parts. Also part of engines of older vehicles or airplanes and military medals may be affected. Fortunately many articles of the time period at risk show no signs of zinc pest and seem to be stable.

Articles made after 1960 are generally considered free of the risk of zinc pest. Use of purer materials and more controlled manufacturing conditions make it unlikely that modern zinc articles will encounter degradation by zinc pest.

Zinc pest is not related to tin pest.

Otto Tuil

Om het verhaal maar meteen aan te vullen, ook Zamac onderdelen gemaakt in de jaren '20 vallen soms spontaan uit elkaar. Zowel die van Amerikaanse als Europese makelij. Het beschermen van het materiaal met een verflaag o.i.d. heeft geen zin omdat dit probleem van binnen uit ontstaat. Het is al aangetoond dat verontreinigd materiaal (b.v. te veel lood) het probleem veroorzaakt, in combinatie met een (te) snel uitgevoerd gietproces. De hier gebruikte term "intercrystalline corrosion" ziet er indrukwekkend uit, maar is wat misleidend. Vooral omdat de details van het desintegratie proces van Zamac nog steeds niet goed worden begrepen. Wanneer het Zamac oppervlakkige putjes vertoont (pitting) of blaasjes (blisters) is er sprake van een heel ander probleem (oppervlaktecorrosie). Je ziet eigenlijk haast nooit putjes of blaasjes op Zamac dat uit elkaar valt, zie b.v. ook de foto van Eric. Het "zinkpest" probleem begint altijd met kleine maar diepe scheurtjes in het materiaal. De juiste remedie is meestal om het onderdeel of onderdelen opnieuw te gieten. In de modelbouw wordt dit wel gedaan hoewel het door de kleine oplagen een vrij kostbare zaak is.

John Hupse

• Rubber

• Hard geworden

• Philips B5X82A: ik wilde zenderschaal verwijderen echter, de rubbers waarin de schaal vastzit zijn zo hard geworden dat dit niet lukt zonder de schaal te breken vrees ik. De rubbers stuk knippen lijkt mij ook geen optie, waar haal ik andere vandaan?. Wie heeft een tip voor mij om deze rubbers weer zacht te krijgen.

Het zijn specifieke rubberblokken met vier pinnetjes om het blok in het chassis te monteren en een grote aangegoten rubber tule waar de schaal in geklemd wordt en waar vervolgens de assen van de knoppen doorgaan. Daar is dus niet zomaar even een vervangende tule voor te vinden (behalve dan in een sloper). 

Jan Beuwer

Ik zou de rubbers stevig insmeren met zuurvrije vaselinevet en proberen iets achter de rand van de rubber te smeren dan glijdt
de schaal er makkelijker over heen.

Willem Nijboer

• Schroeftonnetjes