Tips & Trucs (condensatoren), Nederlands Forum over Oude Radio's

Het kan geen kwaad, maar erg handig is het niet. Een bipolaire elco is niets anders dan twee elco's in serie met de polariteiten tegengesteld geschakeld. Afhankelijk van de spanningspolariteit is een van de elco's dus kortgesloten omdat de oxide laag niet wordt gevormd. De andere elco werkt dan. Wordt een tegengestelde polariteit aangesloten gebeurt het omgekeerde.

Bipolaire elco's worden alleen in filters voor luidsprekers gebruikt, maar ik denk niet dat het kwaad kan als je hem in een radio gebruikt. Voordeel: je hoeft niet bang te zijn dat je hem verkeerd soldeert.

In de Philips TV serie TX170a werden twee grote bipolaire elco's gebruikt in de voeding. Deze zijn bij 220 Volt bedrijf niet aangesloten, maar komen pas in actie wanneer de spanningskeuze op 110 Volt gezet wordt.

Op basis van het gele VNCI chemiekaartenboek, het volgend advies, maar eerst latex handschoenen aan en veiligheidsbril op en ventileer.

Ik zou het zuur zo snel als mogelijk meteen met een droge doek opnemen d.w.z. deppen en niet wrijven. Het doek als gevaarlijk afval behandelen. Het restant achtergebleven zuur wegnemen met water met een heel klein beetje soda (= natriumbicarbonaat, zuiveringszout) erin. Pas op een eventuele lichte reactie (schuimvorming= kooldioxide). Het soda neutraliseert het boorzuur zodat het zuur niet de kans krijgt metaal en of andere onderdelen aan te vreten. Ik stel voor om op een plekje van het chassis eerst te proberen wat de invloed is van die soda oplossing om te voorkomen dat het van kwaad tot erger gaat.

De boel weer opdeppen. Hierna de zaak met leidingwater zonder toevoeging goed afnemen zodat ook eventueel alle soda is weggenomen. De boel drogen. De plekken waar het boorzuur (op het chassis) is gemorst vervolgens afsluiten van lucht doormiddel van een zeer klein laagje vaseline of bijvoorbeeld met lichte parafineolie (lampenolie)insmeren.

Ik ben een aantal elco's aan het reviseren, dat gaat prima. Nog een tip: de natte elco's zijn lek. Om het boorzuur er uit te halen boor ik bovenin de "ventilatiegaatjes" door, dan kan het boorzuur wat er nog inzit hierdoor uitlekken en opgevangen worden. Even nog naspoelen en verder geen geknoei.

Dat heeft te maken met de stroom die de voeding moet leveren. Bij grotere stromen zal de rimpelspanning toenemen en dat vang je dus op met elco's met een grotere capaciteit. Bij buizengelijkrichters is de buis zelf een bepalende factor hoe groot die capaciteit van de eerste condensator mag zijn. Meestal staat in de buizendatasheets vermeld wat de maximum toegestane capaciteit is. Voor een AZ41 is dat 50 µF, voor een RGN1064 is dat 60 µF.

Om de rimpel nog meer te onderdrukken wordt dan nog een spoel (of weerstand) met een tweede elco gebruikt. Samen met de eerste elco wordt dan een pi-filter gemaakt. Het nadeel van een weerstand is dat die warm wordt, en dus eigelijk elektrische energie omzet in warmte waar je niets aan hebt. Je zou kunnen zeggen dat zo'n voeding niet erg efficiënt is. Het nadeel van een smoorspoel is dat die nogal groot kan worden, afhankelijk van hoeveel stroom er door moet. Ook de keuze van gelijkrichting (een enkele of dubbele diode) kan een rol spelen.

Bij vermogenversterkers met halfgeleiders zie je in de voeding elco's met een capaciteit van 4700 µF of meer, eventueel meerdere parallel. Dit omdat vermogenversterkers enorm veel stroom nodig hebben, samen met een (relatief) hoge spanning (stroom x spanning = vermogen).

Verder kan brom ook met de filamentspanning te maken hebben: de brom van de filamentspanning kan op de kathode terechtkomen, en dan wordt die brom door de buis versterkt. Bij direkt verhitte buizen gebruik je daarom best gelijkspanning voor de filamenten. En altijd de draden voor de filamentspanning twisten. Zo hef je storingen op die op de draden terechtkomen.

Patrick Meersman

Bij veel radio's werden ook nog vaak spoelen in de voeding gebruikt. Meestal was dit de bekrachtigingsmagneet van de elektrodynamische luidspreker. Zo kun je dan met 2x 8 µF of 2x 16 µF volstaan. Verder zijn er veel direct verhitte gelijkrichtbuizen die vaak niet meer dan 8 µF of 16 µF kunnen hebben vanwege de hoge piekstroom tijdens het laden waardoor de kathode (gloeidraad) vroegtijdig defect raakt.

Verder werd er enkelfasig gelijkgericht en 50 Hz brom hoor je niet zo gauw uit een radio luidspreker (hoge resonantie frequentie van 100 HZ of meer) van die tijd omdat deze hem simpelweg niet of nauwelijks weergeeft.

De elco is waarschijnlijk door de ouderdom gaan lekken. Of er was ergens anders iets stuk waardoor de elco is overbelast of een verkeerde (negatieve) spanning aangeboden heeft gekregen. Daar kan hij niet tegen. U zal verplicht zijn om deze te vervangen en liefst door een nieuw exemplaar. Maar nieuwe, identieke condensatoren van dit type zijn moeilijk te vinden. Ik los dit op door de oude condensator open te maken en het inwendige te verwijderen en door nieuwe, welke in de handel beschikbaar zijn te vervangen. Meestal gebruik ik hiervoor Philips condensatoren van 33µF 385 Volt. Deze zijn veel compacter en er gaan er zeker minstens twee in zo een oud omhulsel. In vele gevallen is 385 Volt iets langs de lage kant bij het opstarten van de radio. Zolang de lampen geen stroom trekken in het toestel kan de spanning over de condensatoren hoger oplopen dan 385 Volt. Om dit euvel op te lossen plaats ik dan twee condensatoren van 33µF in serie, met een spanningsdeler over de serieschakeling. U bekomt dan met vier van deze condensatoren 2 X 16µF, 770 Volt. Perfect voor in uw radio. Wat betreft de gevolgen voor de rest van het toestel, het volgende. De inhoud van die condensator (ook wel elektrolytische condensator of elco genaamd) kan zich in de radio verspreid hebben, dan heb je heel wat schoon te maken. Maar misschien valt het mee en is de inhoud er nog niet echt uit gelopen. Hoe dit kon gebeuren? Door ouderdom, bijvoorbeeld.

Het nagenoeg onzichtbaar vervangen van het binnenwerk van een elco. Of het goed lukt hangt af van het type elco.
De alleroudste typen, met hoedje (soms "nat"), zijn het best te behandelen door de elco direct onder het hoedje door te zagen. Draag handschoenen want het goedje dat eruit komt, vooral bij de "natte" versie is je reinste chemisch afval. Hierna het inwendige eruit peuteren, de zaak schoonmaken en voorzien van moderne koker-elco's. De + (plus) draad c.q. draden verbind je met de oorspronkelijke soldeerlip(pen), de - (min) is lastiger: één oplossing is een klein gaatje boren in de voet en daar het draadje doorheen naar buiten alwaar je het aan een ring met soldeerlip bevestigt (niet mooi maar wel het meest betrouwbaar). Een andere oplossing is om de - (min) te voorzien van 4 à 5 dunne adertjes die je aan de bovenkant om de rand van de bus heen vouwt. Vervolgens moet het afgezaagde hoedje van binnen "uitgeruimd" worden met een Dremel of een klein slijptolletje. Doel van deze exercitie is om het hoedje weer op de bus te laten passen. Als je dit voor elkaar hebt dan schuif je het hoedje weer over de bus en met een beetje geluk maken dan een aantal van de - (min) draadjes behoorlijk contact met de bus.
Het enige minpunt aan deze methode is natuurlijk dat na afloop de elco iets korter is geworden. Hiervoor geldt echter: wie het niet weet ziet het niet. Tot slot alle overtollige draadjes afknippen en evt. braampjes voorzichtig verwijderen.

Het "moderne" type, met op de kop een klodder soldeer (= overdrukventiel), is als volgt te behandelen: aan de voet de omgefelste rand met een smal beiteltje o.i.d. stukje voor stukje terugbuigen en vervolgens de bakelieten schroefhuls eruit trekken. Als je geluk hebt komt (een deel van) het binnenwerk dan mee. Restanten eruit peuteren en nieuwe koker-elco's erin. De - (min) is een makkie: verwijder de soldeerprop en gebruik de opening voor je - (min) draad, een klodder soldeer erop, voorzichtig vijlen en schuren en klaar is Kees. Voor de + (plus) draden kun je het best een heel klein gaatje boren in de soldeerlip(pen) en daar het draadje doorvoeren en aan de buitenkant op de lip solderen. Binnen in gaat niet omdat het binnenste gedeelte van de lip meestal van aluminium is zodat je daar niet kunt solderen. Het lastigste klusje is om, na het herplaatsen van de schroefhuls, de felsrand weer in zijn oorspronkelijke stand te brengen. Dit lukt bijna nooit echt goed maar als de elco weer in het chassis zit zie je er haast niets van.

Bij beide modellen kun je het nieuwe binnenwerk enigszins fixeren door er een paar kloddertjes PUR-schuim in te spuiten (niet teveel want anders rijst dit goedje letterlijk de pan uit).

Nogmaals: draag handschoenen want je bent, zeker tijdens de sloop, met vergif bezig.

Henk Waardenburg

Er zijn om te beginnen meerdere soorten elco's: de echte natte (van voor 1945) en de latere met een folievulling (Philips BX toestellen). Het type bovenaan op de foto is nog een echte natte.

De felsrand aan de onderkant, netjes met een schroevendraaiertje openen. Dus telkens stukje voor stukje openen en elke ronde weer iets meer rechtop zetten. Net zolang tot het bakelieten voetje er "vrijwillig"/makkelijk uit gaat.
De inhoud verwijderen en de schroef waar ook het binnenwerk aanvast zit losmaken. Een nieuwe (kortere) schroef erin en dan kun je de originele soldeerlip zo weer gebruiken. Aan de rand van de bakelieten voet even een een heel klein sleufje zagen waar de aardedraad langs/door kan, zodat na het dichtfelsen er niet zo'n nare bobbel blijft zitten.

De nieuwe elco erin. De rubberen manchet op de bakelieten voet,gewoon laten zitten en het geheel weer netjes terug doen in de koker. Dan kun je het geheel weer dichtfelsen. Niet in een keer proberen, maar telkens bij elke "rondgang" een stukje verder dicht maken. Mocht de felsrand nogal hoog zijn dan is het handig deze iets af te knippen, zodat het materiaal makkelijker in elkaar gedrukt kan worden en dus niet gaat plooien. Het felsen gaat heel goed op een vlak stuk metaal. De rand van de elco er gewoon langs rollen en telkens de hoek iets vergroten, zodat hij langzaam en mooi gelijkmatig dicht gaat. Met een spitse, platte hamerkop o.i.d. kun je daarna de rand ook nog mooi naar "binnen" drukken. Na enige ervaring/en handigheid, krijg ik ze op die manier weer prachtig. Dus zonder zichtbare littekens weer in elkaar. En eenmaal terug gemonteerd zie je er dus echt niets meer van.

De folie-inhoud van jongere elco's inhoud is (meestal wel) relatief makkelijk te verwijderen, d.m.v.een (afgedankte) kurkentrekker. Het liefst eentje met een kleine diameter en een dunne draad.

Ten eerste: boor de soldeerverbinding onder uit met een 4,5 mm boor. Neem dan de felsrand onderaan weg met een schuurschijf op een boormachine. Ook een draaibank met kleine mesje is een goede methode. Neem niet meer metaal weg dan nodig om het dop los te maken. Niet de felsrand opwippen. Dat wordt nooit weer netjes.

Dan neem je het bakelieten dopje eruit en breek de aluminiumanode af (door het boren zal die nu los zitten). Pas op voor boorzuur en maak alles grondig schoon.

Met een M4-koperen schroef en moer bevestig je de originele soldeerverbinding (positief). Maak een blikje met 16mm-gat en metaalstrook uit een stuk soldeerbare plaat. De zaak gaat om de elco z'n schroefdraad, met de strook naar boven gevouwen. Soldeer een nieuwe elco aan het strook en de koperen bout. Schroef die zaak weer op het chassis met het blikje stevig tegen het chassis.

De aluminium dop wordt ten slotte gewoon met "clear cement" of zo iets gehecht. Die past mooi over een nauwkeurig gevormde soldeerplaatje.

Er is wat mij betreft maar één weg hierin en dat is de onderkant netjes openmaken. De rest heeft absoluut geen zin daar de binnenboel er dan nog niet uitkan. Alles is één geheel en zit uiteindelijk vast geklonken aan de bakelieten onderkant met de soldeerlip. Gewoon open maken aan de felsrand en dan kan de hele rotzooi eruit. Daarna zaag je de ronde binnenboel bij de onderkant van de voet eraf. Vervolgens boor je een klein gaatje naar de soldeerlip toe, zodat je de nieuwe condensator weer netjes kunt vast solderen met zijn pluspool aan de originele lip. De aarde maak je het beste met koperfolie *). Deze wikkel je dan om de bakelieten voet heen en stop je de hele boel weer in de huls terug. Als je dan daarna de felsrand weer op zijn plaats hebt zitten kun je de de folie netjes met een scherp mesje eraf snijden. Dit klinkt natuurlijk allemaal makkelijk, maar het is en blijft een vies klusje. Maar als je niets wilt zien en zo origineel mogelijk te werk wilt gaan, dan is het werk de moeite waard.

*) De reden hiervoor is, dat het aluminium snel verontreinigd en ook het draadje. Het beste is om koperfolie te gebruiken. Zo maak je rondom goede aarde en blijft het contact hiermee ook goed gewaarborgd.

Net onder de rand van het kapje heb ik er de zaag erin gezet er zo voor gezorgd dat de koker aan de bovenzijde los is. Daarna heb ik de complete inhoud eruit gehaald, door aan de onderzijde de aansluiting eruit te boren. Daarna kun je er zo een nieuwe inhoud in stoppen. Aan de onderzijde maak je gewoon een soldeerlipje. De andere zijde van je elco moet aan de behuizing. Echter is solderen niet mogelijk, dus moet je hem anders vastmaken. Ik heb al eens hem voorzien van een oogje, en met een klinknagel vastgezet aan de behuizing. Een mooiere optie vind ik eigenlijk om deze zijde van de elco te voorzien van een stuk litze wat je klemt tussen de koker en het kapje van de elco. Dit kapje moet je nog wel van het afgezaagde stuk afhalen. Eventueel kun je het geheel nog ingieten. Het resultaat is in principe dezelfde elco, alleen dan een centimeter kleiner.

Onder het dopje aan de bovenkant zit alleen een viltje dat uitgelopen elektrolyt opvangt dat uit het ventiel daar gekomen is. Je kunt beter de dunne felsrand aan de onderkant openen, dan kan de binnenboel er uit halen. Na het monteren van een nieuwe elco, waarvan je de min aansluiting voorziet van een soepel meeraderig draadje dat je tussen het rubber om de bakelieten schijf en het huis klemt, kan de boel weer dicht zonder dat het al te veel opvalt. Als je het netjes doet zie je het nauwelijks. Let wel op dat de bakelieten bevestiging waar de moer op komt niet breekt. Hoewel je deze altijd kunt repareren met superlijm. Ik heb een aantal elco's met goed resultaat zo gerestaureerd.

*) In de elco zit boorzuur of zo iets. Het stinkt is heel dun en ziet er bruin uit. Echt gewoon smerig spul dus als je hier aan begint zorg dan voor handschoentjes of iets.

De plus zit vast aan de aluminium ster. Het boorzuur vormt een heel dun isolerend laagje op het oppervlak van de aluminium ster wanneer er spanning op de elco wordt gezet. Omdat het laagje heel dun is, kan de capaciteit van de elco relatief groot zijn. De "platen" van de condensator zijn dus het boorzuur(-) en de aluminium ster(+). Het dunne isolerende laagje is het diëlectricum.

Als de elco elektrisch lekt is het isolerende laagje beschadigd, dit kan meestal opnieuw worden geformeerd.
Als de elco mechanisch lekt, loopt een (deel) van het boorzuur er uit en wordt de min-plaat dus kleiner. Hierdoor vermindert de capaciteit.

Hierna nog een voorbeeld van hoe een oude elco met nieuwe inhoud gevuld kan worden. De foto's spreken voor zich.

Als je voor een brommende 50-er jaren radiootje een 2x50uF elco nodig hebt zijn er nog wel nieuwe exemplaren te koop, maar dan staat er ineens zo'n nieuw ding te glimmen tussen de door sigarenrook gepatineerde overige, meer dan 55 jaar oude onderdelen. Dus heb ik vandaag een oud exemplaar gereviseerd. Je kunt zo'n elco alleen openen door de felsrand aan de onderzijde voorzichtig open te buigen. Dat gaat eigenlijk heel gemakkelijk met een kleine schroevendraaier. De grote zeskantmoer dient daarbij als afsteuning voor de schroevendraaier. In een 30-er jaren beker elco zit een stervormig aluminium element en is ondergedompeld in zuur en als zo'n elco defect raakt kan het zure goedje aan de kook raken en je gehele radio van binnen besproeien met alle nare gevolgen van dien. Ik wist niet beter dan dat de nieuwere elco's ook zo opgebouwd waren. Niet dus; ze zijn veel kleiner en hebben veel meer capaciteit. Mijn oude 2x50uF bestond uit uit vele opgerolde lagen in zuur gedrenkt papier met aluminiumfolie ertussen. Deze elco´s zullen dus niet "sproeien", zoals hun 20 jaar oudere soortgenoten. De foto hieronder toont de oude inhoud. Opgerolde condensatoren, van de buitenwereld afgesloten door heel veel teer (dat hoopje poeder).

Het overige komt overeen met de restauratie van een beker elco. Deze elco had geen soldeerlippen voor de aansluiting maar er kwamen twee (rode) draden uit. Dat heb ik dus zo gelaten. De derde draad (zwart) is voor de massa-aansluiting.

Resultaat van een halve dag bezig zijn met de hobby: een absoluut bromvrije NSF 262U die nog vele jaren mee gaat.

Nog één tip bij het openmaken. Om de felsrand te beschermen tegen scheuren zet ik er een slangklem met wat karton erom heen. Deze is dan ook mooi te gebruiken om het aluminium ertegen aan te buigen. Op deze manier kan je nooit uitschieten of te ver openbuigen.

Ik probeer nooit een felsrand op te wippen : er komt te veel schade aan de zijkant van de elco. Wegnemen van de omgeklonken sectie aan de onderkant - met een vijl, slijp/schuurwiel of nog beter met machinegereedschap (draaibank)lukt beter.

Pieter de Kock

Je moet inderdaad niet proberen om de rand in een keer open te buigen. Na vijf keer voorzichtig rondgaan met schroevendraaier kon het binnenwerk verwijderd worden. Zelf heb ik er ook aan gedacht om de de omgefelsde rand weg te vijlen of te slijpen, maar dan krijg je de elco nooit meer stevig gesloten. Echt, het voorzichtig openbuigen van de elco vanaf de onderkant gaat heel erg goed. En daarom was ik blij met de tip om een slangklem te gebruiken. De klem niet te strak aandraaien natuurlijk. Het bakelieten schroefdraad gedeelte heb ik met twee-componentenlijm terug gemonteerd in de aluminium koker en de rand weer netjes omgefelsd.

Ik ben bezig om het op de volgende manier te doen. Zie ook de foto.

[image]

(afbeelding: Matthias Meijer)

De concentrische buizen vlak bij de bakelieten voet afgezaagd, en vervolgens met een klein boortje van 2.5mm een gat van onder af door de soldeerlip naar binnen geboord. Ook door het bakeliet een gaatje geboord. De aluminium prop met soldeerlip blijft dan in het bakeliet zitten (moet je niet een te groot gat boren uiteraard).

Hierdoor steek je dan de pootjes van de nieuwe elco. Vervolgens kun je het middelste + pootje netjes aan de bestaande soldeerlip bevestigen, en de - aansluiting aan de koperen ring. De koperen ring is om het contact met het chassis eventueel via een extra draadje te laten lopen of met de vaak voorkomende ring met soldeerlip die je onder de elco stopt. Het koper zal een betere geleidende verbinding vormen dan het aluminium, en je kunt er aan solderen indien nodig.

De koperen ring heb ik van de automaterialen zaak.

Matthias Meijer

Elco's kun je testen met een capaciteitsmeter. Maar die zal niet iedereen hebben. Je kunt ook de ballistische methode toepassen, en ze vergelijken met nieuwere bekende elco's. Hoe werkt dat? Van een nieuwe elco met een bekende waarde sluit je de polen even kort, zodat hij geheel ontladen is. Gebruik nu de ohmmeter om de elco door te meten. Het beste werkt een meter met een wijzerinstrument. Sluit de plus (+) van de meter aan op de min (-) van de elco en de min (-) van de meter op de plus (+) van de elco. Stel de meter in op het MOhm-bereik. De meter zal een eind uitslaan en vervolgens langzaam teruglopen naar oneindig (zoniet heeft de elco een lek, eventueel opnieuw formeren). Blijft de meter meteen na het aansluiten op oneindig staan, dan is er geen capaciteit meer. Doe dit bij nog een paar elco's, en je weet wat de meter ongeveer moet aangeven bij een bepaalde waarde. Je kunt nu de oude elco's op dezelfde wijze testen en je krijgt een globale indruk over de huidige capaciteit. Overigens, de waarde van een elco kan van nieuw af aan sterk afwijken, met marges van -10 procent tot + 100 procent.

In een radio gaat het niet om of een Elco een capaciteit heeft van 10 µF of 15 µF maar om grote verschillen doordat de elco uitgedroogd. Is dus meer om te weten of een elco 50 µF is of slechts 5 µF is.
Ik gebruik daarvoor altijd een gewone AVO of elke andere multimeter. Schakel de multimeter op weerstandsmeting in de meest ongevoelige stand. Dus stand x 1. Meet de elco op weerstand. Direct als je de meter aansluit zal de meter naar 0 ohm uitslaan. Daarna zal hij langzaam terug lopen naar oneindige weerstand. Neem de tijd op hoelang de meter erover doet om van de stand 0 ohm naar oneindig te komen. Stel dat dit 3 seconden duurt. Meet nu een andere elco die je weet dat ie goed is (een nieuwe) met ongeveer dezelfde waarde (spanning hoeft niet zelfde te zijn slechts de capaciteit moet dezelfde dus als je een grote voedingselco van 50 µF 300 volt wilt meten kan je met een kleine 50 µF 20 Volt elco vergelijken). Vergelijk de tijd. Als het ongeveer dezelfde is is de elco goed. Als de referentie duidelijk anders is is de elco kapot. Hoe groter de capaciteit hoe langer de tijd is die nodig is. Let wel op de polariteit.

De zwarte meetsnoer moet naar de + van de elco en niet omgekeerd. Als de weerstand meting niet helemaal terug loopt naar oneindige weerstand is de elco lek, kapot dus.

Je kunt ook componenten testen op een oscilloscoop. Uitgedroogde elco's en defecte halfgeleiders zie je meteen. Lekke condenstoren ook wel, maar aan de vorm van het figuur kun je de capaciteit redelijk inschatten. Nog mooier is als je een oude condenstor met een nieuwe condensator gaat vergelijken. Van elke oscilloscoop kun je een componententester maken met een wisselspaningstrafo van ca 4,5 Volt en een weerstand van 2K7. Bij hogere weerstanden kun je zelfs kleine capaciteiten controleren.

Het lijkt vreemd, maar veel elektrische verschijnselen laten zich het best verklaren door ze te vergelijken met het gedrag van water. Een elco is een elektrolytische condensator. Het verschil tussen een 'gewone' condensator en een elco is de isolatie tussen de twee platen. De elektrolyt vormt op de platen een heel dun isolerend laagje (oxide) waardoor de platen dichter op elkaar zitten dan bij bijvoorbeeld een papiercondensator. Bij de papiercondensator wordt de isolatie (het dielectricum) gevormd door een laagje papier, maar omdat papier dikker is dan het oxidehuidje in een elco is de capaciteit bij hetzelfde plaat-oppervlak kleiner dan bij een elco.

Dan nu het water. Stel je een geladen condensator voor als een bassin dat tot de rand toe is gevuld met water. Aan de onderkant van het bassin is een buis aangesloten waardoor het water wordt afgetapt. De waterstroom zal constant blijven zolang het bassin flink gevuld is. Op de buis zijn de verbruikers aangesloten. Om het bassin gevuld te houden worden er aan de bovenkant telkens emmers water in gekieperd. De verbruikers zullen helemaal niets van van de plotselinge toegevoegde hoeveelheden merken. De waterdruk en -stroom wordt afgevlakt. Maak je golven in het bassin wordt dat door de verbruikers evenmin opgemerkt. De golven klotsen over de rand, maar de druk op de waterleiding blijft gewoon constant.

Wisselstroom (de golven) gaat bij een condensator door de condensator en wordt afgevoerd. Gelijkstroom wordt in de condensator opgeslagen. Zoals het geval is bij alle vergelijkingen gaat ook deze vergelijking enigszins mank, maar korter en duidelijker zou ik het nu even niet weten uit te leggen.

Op de Amerikaanse "Fun With Tubes" site kwam ik de volgende interessante electrolytische-condensator-informatie tegen. "This is the best information I've yet seen about electrolytic capacitors anywhere, written by a company which makes them..." (Dit is de beste informatie die ik tot nu toe heb gezien over elektrolytische condensators, geschreven door een bedrijf dat ze maakt..) Zie: http://www.nichicon-us.com/english/index.html .Tevens: "... I came across this http://www.tpub.com/celec/54.htm which purports to give allowable leakage limits for electrolytic capacitors." (Ik kwam deze site tegen, waar overzichten worden gegeven van toegestane lekkage limieten voor elektrolytische condensators.

Ik heb de twee natte elco's uit mijn Philips 750A opengemaakt om er een nieuwe inhoud in te doen. Immers, het is te riskant om deze er in te laten. Ik heb gekozen voor de methode van het onderlangs openen van de elco. Het viel me mee dat het aluminium vrij gemakkelijk open te buigen was. Daarnaast was ik verrast door de hoeveelheid "bruin sap" (boorzuur) dat er in zat... Kijk, het busje zit bijna halfvol boorzuur. Ik vroeg me af hoeveel dat eigenlijk zou zijn.

Het is dus bijna 20 ml... Dat wil je natuurlijk niet op je werktafel hebben. Wat opvalt is dat de binnenkant niet stervormig is, maar dat het gaat om een aantal cilinders met sleufjes erin.

Voorzichtig trouwens met het natte spul, want het schijnt ongezond te zijn (kankerverwekkend).

Deze z.g. "natte" elco's zijn voornamelijk gebruikt in de periode 1930-1940. Je kunt ze vrij gemakkelijk herkennen, het inwendige "klotst" namelijk als je zo'n elco schudt. Dit gaat natuurlijk niet op wanneer ze geheel zijn leeggelopen en/of zijn voorzien van een nieuwe inhoud, maar dat zie je gauw genoeg.

(foto: John Hupse)

Soms zijn ze nog goed, maar vaker zijn ze gewoon lek. Verder staan ze altijd rechtop het chassis en zit er een ventiel aan de bovenzijde. Je ziet bovenop drie gaatjes zitten. Het ventiel zit onder het kapje.

Kijk er mee uit. Ze kunnen wel qua capaciteit goed zijn, maar ze zijn en blijven tijdbommen, aangezien er rubber in zit dat na 60 jaar niet meer betrouwbaar is. Ze gaan gegarandeerd lekken, is het nu niet dan is het wel later. Niets heeft het eeuwige leven en dat geld ook voor de elco's. Mijn advies aan allen, ververs de inhoud. Origineel is het niet, maar wel veiliger voor je toestel.

De meeste elco's zijn trouwens van het "droge" type, dat betekent dat er wel sap in zit, maar dat wordt min of meer vastgehouden door stroken papier en andere pamper-achtige materialen.

Moderne elco's zijn verkrijgbaar in vele soorten en kwaliteiten, vandaar dat je er wisselende berichten over leest. De tolerantie van de aluminium types is tegenwoordig meestal 20%, de levensduur hangt, eigenlijk net als vroeger, vooral af van de maat van het onderdeel. Als vuistregel kun je zeggen dat kleine elco'tjes vrij snel ten onder gaan, vaak al na 5 jaar als ze op een warme plek zitten, terwijl grote joekels het veel langer volhouden. Let bij elco's altijd op de maximale (rimpel)stroom die er doorheen mag lopen, als er meer stroom doorheen gaat dan is toegestaan dan is het meestal snel afgelopen met de pret.

Je kunt proberen of de elco zich herstelt door er 250-300 Volt op te zetten (via een weerstand van 5000 ohm, let op de polariteit). Na een paar uur moet de lekstroom zijn teruggelopen. Anders het binnenwerk vervangen. Als de elco lekt altijd vervangen.

Stel dat je aan boorzuur kunt komen en je kunt hem weer vullen, dan zal zeker het probleem ontstaan dat hij niet meer goed dicht is te maken en gaat lekken. De afdichtrubbers zijn meestal ook aan het vergaan en dan is het enkel uitstel van executie. Als het iets is wat je niet wilt is dat het boorzuur op het chassis komt en gaat aantasten. Advies: vervang de inhoud voor een nieuwe elco van de juiste waarde, zodat je met een gerust hart deze radio weer aan kunt zetten zonder het risico dat deze elco moeilijk gaat doen en nog meer schade aan gaat richten.

Aanvullend: natte elco's zijn niet bepaald betrouwbaar. Houd deze peperbus modellen op zijn kop, dan kan door de gaatjes bovenin het boorzuur eruit druppelen. Dikwijls zijn zelfs gedeeltes van de elco uitgedroogd. Zelf vullen heeft geen zin. Men kan toch niet meer aan deze chemische middelen als boorzuur e.d.. komen. Bovendien bestaat bij een oude natte elco het risico van ontploffen. Vaak overleven de trafo en de gelijkricht buis dit ook niet. Daarom, haal deze elco leeg en stop er een moderne elco in. Maak het dicht en men heeft een nieuwe, oud uitziende elco. Let er wel op dat de waarde op of dicht in de buurt zit van de originele elco. Hoort er ongeveer 16µF in, en men doet er 50µF in, dan kan dat voor b.v. een AZ1 betekenen dat de gloeidraad tegen het glas of roosters komt en kan dan de buis afgeschreven worden.

De elco's moeten opnieuw geformeerd worden. Omdat ze al erg oud zijn is het maar de vraag of ze helemaal de oude worden, maar je kunt het proberen. Alle genoemde waarden in het volgende zijn redelijk natte-vinger werk.

Neem een regelbare voeding en sluit je elco erop aan via een 10k weerstand. Draai de spanning op tot b.v. enkele 10-tallen volts, of totdat er b.v. een mA loopt (10 V spanning over de weerstand). Laat de boel zo een tijdje staan totdat de stroom fors is teruggelopen. Regel dan de spanning wat op tot 1 mA stroom. Laat de boel steeds tussendoor staan (stroom terug laten lopen) en regel in een paar stappen op naar de bedrijfsspanning van de elco. Als je op een gegeven moment niet kan opregelen naar de bedrijfsspanning, zonder dat er teveel stroom loopt (1 mA lijkt me toch echt het maximum, half Watt dissipatie bij 500V), dan is de elco echt kapot.

Misschien kan je daarna nog testen of de elco stabiel is. Schrijf van elke elco op wat de lekstroom is bij de bedrijfsspanning, en laat 'm een maand liggen. Dan weer aansluiten, spanning meteen opdraaien (wel lekstroom in de gaten houden) en kijken of de lekstroom bij de bedrijfsspanning niet uit de hand loopt en nog ongeveer zo was als een maand eerder. Indien de lekstroom opeens veel hoger is geworden is de elco niet meer betrouwbaar.

Je moet deze elco inderdaad vervangen of reviseren. Hij kan zo warm worden dat hij gaat leeglopen, of erger
nog, uiteen spat. Dat dit gevaarlijk is spreekt voor zich. Eigenlijk is "exploderen" een betere omschrijving. Er wordt in de elco zoveel druk/gas ontwikkeld dat het ding op een gegeven moment explodeert. Meestal knalt de aluminium behuizing rechtstandig van de inhoud af. Het resultaat is dat overal kleverige elektrolyt met papierpluis te vinden is en een vervormd stukje metaal dat ooit de behuizing was.

Dit is aluminiumoxide en/of opgedroogde elektrolyte. Niet bijzonder giftig, maar ook niet gezond. Droog borstelen en met de stofzuiger het spul verwijderen. Kapje met een druppel lijm vastzetten. Uiteraard controleren of de elco nog goed is maar als de radio het goed doet zal die elco ook nog wel goed zijn.

Aangenomen dat het hier om een toestel met enkelfasige gelijkrichtbuis UY21, geeft dit geen problemen. Als we de data-documentatie van de UY21 bekijken, dan zien we dat de maximale afvlakcapaciteit achter de buis 60 µF mag bedragen. Dat is dus in orde. Let wel op de werkspanning.

Condensatoren / Elco's